VIÊM DA DỊ ỨNG

Viêm da dị ứng là bệnh lý da liễu mãn tính khó điều trị với các triệu chứng đặc trưng như khô da, ngứa ngáy dữ dội, nứt nẻ, bong tróc và nổi mụn nước. Bên cạnh đó, căn nguyên gây bệnh liên quan đến hệ miễn dịch nên rất khó điều trị. Phát hiện và điều trị sớm có thể giúp kiểm soát bệnh hiệu quả trong thời gian dài, giúp người bệnh cải thiện chất lượng cuộc sống.

Theo Thầy thuốc ưu tú, Bác sĩ CKII Lê Phương (Nguyên Phó Giám đốc Bệnh viện YHCT Hà Đông) đã có hơn 40 năm kinh nghiệm trong nghiên cứu và điều trị bệnh viêm da: Viêm da dị ứng là tình trạng viêm da mãn tính hình thành do phản ứng quá mẫn của cơ thể với các dị nguyên của môi trường. Các triệu chứng điển hình của bệnh có thể kể đến như: da nóng, ngứa, khô và tróc vảy. Bệnh có yếu tố di truyền và bùng phát theo chu kỳ nhất định.

Các vị trí bệnh viêm da dị ứng thường gặp là: viêm da dị ứng ở mặt, viêm da dị ứng ở nách, viêm da dị ứng ở cổ và viêm da dị ứng ở tay. Bệnh viêm da dị ứng có thể diễn ra đồng thời với các bệnh dị ứng khác: viêm mũi dị ứng, hen, viêm kết mạc dị ứng, dị ứng thức ăn,... khiến sức khỏe của người bệnh bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Bệnh viêm da dị ứng có nhiều loại với các triệu chứng khác nhau:

• Viêm da cơ địa hay chàm thể tạng (Eczema - chàm) là bệnh viêm da mãn tính có tổn thương đa dạng nhiều vùng, có xu hướng xuất tiết và phân bố đối xứng, dễ tái phát. Bệnh gây cảm giác ngứa dữ dội với các tổn thương dạng chàm: khô, ngứa, nứt nẻ với các mảng vảy và mụn nước tại các vị trí hay co duỗi hay các nếp gấp da.
• Á sừng: một dạng của bệnh viêm da cơ địa với các tổn thương ở tay và chân là chủ yếu. Triệu chứng chủ yếu là tình trạng khô ngứa, nứt nẻ, lột da có thể gây trợt, loét, căng tức, đau rát da.
• Tổ đỉa: Bệnh đặc trưng với các cụm mụn nước mọc mặt trên hoặc lòng bàn tay/chân, kẽ tay/chân và lan ra các vùng xung quanh. Các mụn nước hơi ngả vàng, sẽ xẹp và teo dần đi, để lại nền da hồng có vân khô trắng. Các triệu chứng có thể kéo dài 3-4 tuần và diễn tiến dai dẳng. 
• Viêm da tiếp xúc dị ứng: là phản ứng viêm trên da khi tiếp xúc với một số yếu tố trong môi trường, gây kích hoạt phản ứng dị ứng của hệ miễn dịch. Bệnh gây ngứa dữ dội, với các đặc trưng là các vết phát ban da đỏ có thể nóng hoặc ngứa hay phồng to lên.

Bệnh viêm da dị ứng hiện vẫn chưa xác định được nguyên nhân rõ ràng. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra một số yếu tố làm bùng phát bệnh như:

• Sự suy yếu của hàng rào bảo vệ da: hàng rào bảo vệ da bị suy yếu do các tế bào da mất nước và trở nên khô. nứt nẻ, kém bền vững, tạo kẽ hở cho các dị nguyên xâm nhập và kích thích hệ miễn dịch phản ứng.

• Khả năng kiểm soát kém của hệ miễn dịch: hệ miễn dịch phản ứng thái quá với những dị nguyên ngoài môi trường, làm sản sinh quá mức kháng thể lgE gây nên các triệu chứng ngứa, viêm - tấy đỏ da
• Môi trường: một số yếu tố từ môi trường gây kích thích phản ứng dị ứng của cơ thể: viêm da dị ứng thời tiết, mỹ phẩm, hương liệu, chất tẩy rửa, độc tố của động vật, viêm da dị ứng thức ăn, phấn hoa, bụi,...
• Sự ảnh hưởng của các bệnh lý: các bệnh lý có sẵn có thể gây rối loạn về chuyển hóa, nội tiết, trở ngại của hoạt động thần kinh và tâm thần, gây mệt mỏi, thần kinh căng thẳng, các ổ nhiễm trùng, ký sinh trùng đường ruột, giãn tĩnh mạch,...  
• Yếu tố di truyền: nếu bố hoặc mẹ mắc bệnh thì tỷ lệ di truyền cho con cái là 50%. Nếu cả bố và mẹ đều mắc bệnh thì tỷ lệ di truyền cho con đến 80%.

Bác sĩ Phương cho biết: Bệnh viêm da dị ứng phổ biến ở rất nhiều đối tượng, đặc biệt là trẻ em và người già - những người có hệ miễn dịch yếu và làn da nhạy cảm. Viêm da dị ứng ở trẻ em có thể xảy ra trước khi trẻ được 5 tuổi và tiếp tục cho đến khi trưởng thành. 

Bệnh viêm da dị ứng còn có nguy cơ khởi phát cao ở những người có sự thay đổi hormon như lứa tuổi dậy thì, phụ nữ mang thai, phụ nữ sau sinh và những người sử dụng nhiều chất kích thích hệ miễn dịch như hút thuốc, uống rượu,...

Ngoài ra, những người thường xuyên làm việc trong môi trường ô nhiễm, hóa chất độc hại; người sống ở vùng sông nước và khí hậu khô lạnh, thời tiết thay đổi đột ngột;...cũng có nguy cơ mắc bệnh viêm da dị ứng cao.

Viêm da dị ứng nếu không được điều trị và kiểm soát đúng cách có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm:

• Viêm da bội nhiễm: da khô, nứt nẻ, bong tróc, gãi ngứa nhiều, tạo kẽ hở để virus, vi khuẩn thuận lợi xâm nhập gây viêm nhiễm da, làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh. Một số loại viêm nhiễm có thể xuất hiện: nhiễm khuẩn thứ phát (tụ cầu, liên cầu), nhiễm nấm da,...

• Rối loạn giấc ngủ: đặc trưng của bệnh là ngứa ngáy dữ dội, nhất là về đêm khiến chất lượng giấc ngủ kém.
• Làm trầm trọng thêm các bệnh lý như: viêm mũi dị ứng, hen phế quản,...
• Viêm da thần kinh: đây là tình trạng ngứa mãn tính và khiến vùng da bị ảnh hưởng dày lên, đổi màu và sần sùi. Các dấu hiệu bắt đầu từ một mảng ngứa và thói quen gãi ngứa kích hoạt các sợi thần kinh trên da và làm cho da càng ngứa hơn. 
• Viêm da cơ địa quanh mắt có thể gây biến chứng đục thủy tinh thể rất nguy hiểm.

Để chẩn đoán bệnh viêm da dị ứng, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để xác định rõ nguyên nhân gây bệnh. Bác sĩ sẽ đưa ra kết luận dựa trên kết quả kiểm tra các dấu hiệu lâm sàng trên da và tiền sử bệnh cũng như tiền sử điều trị. Họ cũng có thể kiểm tra da có bị đau khi chạm vào hay mắt có bị tổn thương không. 

Xét nghiệm thường không xác định được chính xác bệnh nhưng một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm mẫu da để loại trừ tình trạng nhiễm trùng. Nếu người bệnh nghi ngờ bị dị ứng với thực phẩm hoặc một số chất kích thích phản ứng da có thể cho bác sĩ biết thêm.

Viêm da dị ứng không điều trị được dứt điểm nhưng có thể kiểm soát các triệu chứng một cách hiệu quả bằng các phương pháp điều trị phù hợp, kết hợp với thay đổi lối sống và chế độ dinh dưỡng. Mục tiêu điều trị viêm da dị ứng hướng đến:

• Ngăn không để các triệu chứng của bệnh diễn tiến xấu đi hoặc bùng phát bệnh
• Giảm đau, giảm ngứa cho người bị viêm da dị ứng
• Giảm cảm giác khó chịu hay yếu tố nguy cơ gây ra dị ứng da
• Ngăn nhiễm trùng
• Giúp da không bị dày lên

Để điều trị, người bệnh cần xác định nguyên nhân gây dị ứng, áp dụng phương pháp điều trị phù hợp. Đồng thời, người bệnh kết hợp chăm sóc và bảo vệ da đúng cách để tối ưu hiệu quả điều trị.

Viêm da dị ứng có nhiều cách chữa khác nhau, tùy thuộc vào tình trạng bệnh mỗi người. Dưới đây là một số cách chữa phổ biến được nhiều người áp dụng:

Cách trị viêm da dị ứng tại nhà  

Các cách trị viêm da dị ứng tại nhà chỉ có tác dụng hỗ trợ cải thiện tạm thời các triệu chứng ngứa ngáy, sưng viêm,... Các phương pháp này chưa được kiểm chứng về mức độ an toàn và hiệu quả, vì vậy cần cẩn trọng khi áp dụng. Một số mẹo chữa viêm da dị ứng được nhiều người áp dụng như:

• Tắm lá chè xanh: Lá chè xanh có tác dụng thanh lọc, giải độc rất tốt và thường được sử dụng để chữa các trường hợp bị rôm sảy, viêm da dị ứng, viêm da cơ địa, nổi mề đay, mẩn ngứa…. Cách thức thực hiện như sau: rửa sạch lá chè xanh với nước muối loãng rồi cho lá chè cùng một ít muối trắng vào nồi nước. Đun sôi khoảng 15 - 20 phút rồi pha với nước mát để tắm mỗi ngày.
• Đắp nha đam: Nha đam chứa vitamin, các axit amin, nước… đặc biệt là hoạt chất chống oxy hóa giúp dưỡng ẩm, làm dịu, giảm nóng và có tác dụng ức chế vi khuẩn, sát trùng và có thể ngăn ngừa nguy cơ bội nhiễm. Lấy phần thịt trong của nha đam massage nhẹ nhàng lên vùng da viêm nhiễm để dưỡng ẩm và làm dịu da.
• Chữa dị ứng bằng mật ong: Vitamin E, B, axit amin, khoáng chất và chất chống oxy hóa có trong mật ong có thể tăng cường sức đề kháng, nâng cao hệ miễn dịch, phục hồi hàng rào bảo vệ da, làm dịu và mềm da, tăng cường dưỡng ẩm, từ đó có thể cải thiện dị ứng da, ngứa da. Người bệnh có thể lấy một lượng mật ong vừa đủ thoa trực tiếp lên vùng da tổn thương rồi rửa sạch bằng nước ấm hoặc pha nước mật ong với quế, tỉ lệ 1:1 để uống mỗi sáng.

Thuốc tây y trị viêm da dị ứng 

Viêm da dị ứng hiện chưa có thuốc đặc hiệu, tùy theo tình trạng của người bệnh, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị khác nhau. Một số loại thuốc chữa viêm da dị ứng như:

• Thuốc bôi corticoid: Giúp giảm ngứa, giảm viêm nhanh chóng nhưng cần lưu ý rằng, loại thuốc này có thể dẫn tới các tác dụng phụ như teo da, giãn mạch, rạn da, rậm lông, giảm sắc tố, bội nhiễm nếu lạm dụng.
• Thuốc ức chế miễn dịch Tacrolimus (protopic): Được áp dụng trong các trường hợp viêm da dị ứng nặng, không đáp ứng với thuốc corticoid bôi da. Loại thuốc này có dược tính rất cao nên không được dùng cho trẻ em dưới 2 tuổi và người bị suy giảm miễn dịch. Thuốc cũng có thể gây bỏng hoặc ngứa da và làm giãn mạch gây đỏ da nếu không tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ.
• Thuốc kháng histamin: Loại thuốc này được sử dụng giúp giảm các triệu chứng ngứa, sưng da. Tuy nhiên thuốc cho hiệu quả thất thường bởi ngứa da do dị ứng không đơn thuần do histamin.
• Thuốc kháng sinh chống nhiễm khuẩn: Những loại thuốc này có thể điều trị các vết nứt hở và nhiễm trùng do vi khuẩn nhưng dễ gây tác dụng phụ trên gan, thận, dạ dày và làm mất cân bằng hệ miễn dịch

Ngoài ra, người bệnh cũng có thể chọn liệu pháp tia cực tím trong điều trị viêm da dị ứng. Phương pháp này sử dụng tia cực tím có bước sóng nhất định chiếu lên vùng da bị tổn thương nhằm giảm sinh tế bào và giảm nhẹ các triệu chứng.

Đông y trị viêm da dị ứng

Theo quan điểm của đông y, viêm da dị ứng thuộc chứng phong chẩn, thấp chẩn trong YHCT và là hệ quả do phong - thấp - nhiệt gây nên. Ăn uống không điều độ làm tỳ vị tổn thương gây thấp nhiệt bên trong. Đồng thời tà độc bên ngoài xâm nhập gây uất kết, khí huyết rối loạn và làm tổn thương da. 

Ngoài ra, tỳ vị thấp khốn, rối loạn chức năng phủ tạng cũng khiến độc tố tích tụ ở phần thượng bì và gây viêm. Vì vậy, để giải quyết được bệnh viêm da dị ứng, đông y chú trọng:

• Bài trừ tà độc trong cơ thể bằng phép khu phong, thanh nhiệt hoặc hóa thấp 
• Tăng cường công năng của các tạng phủ giúp giải độc cơ thể hiệu quả
• Bổ huyết, dưỡng khí giúp nâng cao sức đề kháng, ổn định hệ miễn dịch

Bài thuốc trị viêm da dị ứng thể phong nhiệt

Bài thuốc này dành cho người có thể phong nhiệt với các biểu hiện da hơi đỏ, không loét nhiều, có nổi mụn nước, ngứa ngáy, vùng ảnh hưởng lớn, thậm chí là toàn thân.

Thành phần:

• Ngưu bàng tử, khổ sâm, kinh giới, phòng phong, mộc thông mỗi thứ 12g
• Sinh địa 16g
• Tri mẫu 8g
• Thuyền thoái 6g
• Thạch cao 20g

Cách thực hiện: Tán các nguyên liệu trên thành bột mịn và pha với nước ấm uống mỗi ngày 2 lần (sáng và tối), mỗi lần dùng 8 -12g

Bài thuốc trị viêm da dị ứng thể thấp nhiệt

Bài thuốc này phù hợp với những người bị viêm da thể thấp nhiệt với các dấu hiệu như: da hơi đỏ, nổi mụn nước, ngứa ngáy, loét và chảy dịch vàng. Bài thuốc có tác dụng thanh nhiệt, hóa thấp giúp cải thiện các triệu chứng trên da.

Thành phần:

• Hoàng cầm, phục linh, hoàng bá, bạch tiễn bì, khổ sâm: 12g mỗi loại
• Kim ngân hoa, sinh địa, hoạt thạch: 20g mỗi loại
• Đạm trúc diệp: 16g

Cách thực hiện: Sắc thuốc với các nguyên liệu trên và uống mỗi ngày 1 thang cho đến khi khỏi bệnh.

Nhất Nam An Bì Thang trị hiệu quả mọi thể viêm da dị ứng  

Nhất Nam An Bì Thang là bài thuốc trị viêm da dị ứng thích hợp cho mọi thể bệnh. Bài thuốc được nghiên cứu, phát triển, ứng dụng độc quyền tại đơn vị chuyên khoa trực thuộc Nhất Nam Y Viện - Trung tâm da liễu đông y Việt Nam. Bài thuốc kết tinh từ hàng chục các loại thảo dược quý như: sài đất, kim ngân cành, tơ hồng xanh, hoàng bá nam, tang bạch bì, cây vảy ngược,... và đem lại công dụng:

• Chống dị ứng, loại trừ viêm ngứa, ngăn ngừa tổn thương lan rộng
• Chống khô da, dưỡng ẩm da, loại bỏ mảng vảy, sẩn đỏ
• Thải độc cơ thể, tăng cường chức năng lọc máu của gan, thận
• Cân bằng miễn dịch, ổn định cơ địa duy trì hiệu quả lâu bền

Trị viêm da dị ứng bằng Nhất Nam An Bì Thang, người bệnh được sử dụng liệu trình bao gồm 3 bài thuốc nhỏ. Trong đó:

• Bài thuốc uống: khu phong trừ thấp, thanh nhiệt, thải độc cơ thể, bồi bổ tạng phủ, tăng sức đề kháng
• Bài thuốc bôi: tiêu trừ tà độc tích tụ dưới da, tiêu viêm giảm đỏ rát, trừ ngứa ngáy, chống nhiễm trùng da, cấp ẩm, làm lành da và tăng cường hàng rào bảo vệ 
• Bài thuốc rửa: loại bỏ các tế bào da chết, sát khuẩn, làm sạch da, chống bội nhiễm da, ngừa biến chứng lan rộng

Phác đồ điều trị được điều chỉnh linh hoạt, tối ưu hiệu quả trên từng thể bệnh, từng cơ địa.  

Bên cạnh việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, người bệnh cũng cần lưu ý một số điều sau để tối ưu hiệu quả điều trị:

• Tuyệt đối tuân theo hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ, tránh lạm dụng thuốc có thể gây nên tác dụng phụ
• Không để da tiếp xúc với các tác nhân gây kích ứng để kiểm soát các triệu chứng hiệu quả hơn
• Vệ sinh da, cơ thể và môi trường xung quanh sạch sẽ trong khi điều trị.
• Tránh làm trầy xước da: việc gãi ngứa khiến da trở nên tồi tệ hơn, tạo nhiều kẽ hở cho vi khuẩn xâm nhập
• Dưỡng ẩm da hàng ngày, mỗi ngày 2 lần để da được cải thiện và hỗ trợ trong quá trình điều trị 
• Đi khám da liễu định kỳ để theo dõi tình trạng bệnh và tư vấn cách điều trị hiệu quả nhất

Chế độ dinh dưỡng cũng đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả điều trị bệnh nói chung và viêm da dị ứng nói riêng. Một số lưu ý trong khẩu phần ăn người bệnh cần lưu ý:

Viêm da dị ứng nên ăn gì?

• Rau xanh và trái cây tươi: Trong các thực phẩm này chứa rất nhiều vitamin và các dưỡng chất cần thiết giúp tăng sức đề kháng, giảm viêm nhiễm, mẩn ngứa rất hiệu quả. Chúng cung cấp dưỡng chất giúp làm lành những tổn thương do bệnh gây ra. Một số loại thực phẩm điển hình như: rau cải xanh, bắp cải, rau má, bưởi, cam…

• Các loại hạt dinh dưỡng: các loại hạt khô như óc chó, hạnh nhân… không chỉ cung cấp đầy đủ dinh dưỡng mà còn giúp tăng độ ẩm cho da, giảm tình trạng khô da, duy trì lớp dưỡng ẩm tự nhiên và giúp tăng cường khả năng bảo vệ của da. Đồng thời, nó còn giúp hạn chế tình trạng ngứa ngáy khó chịu do dị ứng.
• Thực phẩm giàu omega 3: loại thực phẩm này điển hình là các loại cá, trong đó có cá hồi, cá mòi, cá trích… là thực phẩm giúp chống oxy hóa và hạn chế dị ứng rất hiệu quả.
• Thực phẩm giàu anthocyanins: các loại thực phẩm hữu cơ có màu đỏ (nho đỏ, anh đào, dâu tây, táo…), tím (cà tím, khoai lang, bắp cải tím…) hoặc thực phẩm có màu cam, xanh (cam, oải hương, bạc hà…) có thể làm giảm viêm trong cơ thể, hạn chế các triệu chứng dị ứng và giảm thiểu tác hại có thể xảy ra.

Viêm da dị ứng kiêng ăn gì?

• Thịt: thực phẩm từ chất béo bão hòa như thịt có thể thúc đẩy phản ứng viêm
• Sữa và các sản phẩm từ sữa: các thực phẩm này chứa nhiều chất béo bão hòa, có thể khiến tình trạng bệnh dị ứng trở nên nghiêm trọng hơn
• Đồ ngọt: Các loại kẹo, bánh ngọt, trà sữa, bánh kem… đều chứa lượng lớn các loại đường như maltose, sucrose và dextrose. Các chất phẩm màu, đường có trong loại đồ ăn này khi thẩm thấu vào trong cơ thể sẽ gây phản ứng viêm, ngứa ngáy, nổi mẩn đỏ (do bệnh tiểu đường). 
• Tinh bột: các loại mì, gạo, bánh mì trắng… sẽ khiến hệ tiêu hóa trở nên trì trệ, giảm hiệu quả hoạt động và tăng các triệu chứng viêm da.
• Hải sản: Hải sản chứa nhiều histamin, có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng dị ứng. Các biểu hiện viêm da dị ứng khó lành hơn, tăng nguy cơ hình thành sẹo xấu.

Để phòng ngừa viêm da dị ứng, cách tốt nhất là tránh các tác nhân gây bệnh. Một số lời khuyên hữu ích như:

• Luôn giữ ẩm làn da: nên uống đủ nước và chăm sóc và dưỡng ẩm da cẩn thận hàng ngày, đặc biệt khi trời hanh khô
• Chọn sản phẩm dịu nhẹ, an toàn cho da: sử dụng nước xả vải, xà phòng, mỹ phẩm có thành phần dịu nhẹ để hạn chế nguy cơ kích ứng da.
• Giữ môi trường xung quanh sạch sẽ: luôn dọn vệ sinh không gian xung quanh để hạn chế nguy cơ tiếp xúc với bụi, lông động vật, phấn hoa và tránh xa khói thuốc
• Luôn giữ tinh thần luôn thoải mái, hạn chế căng thẳng gây kích thích phản ứng dị ứng
• Xây dựng chế độ ăn lành mạnh, tốt cho sức khỏe và hỗ trợ tăng cường hệ miễn dịch như: bổ sung nhiều hoa quả, hạn chế thực phẩm cay nóng, không đảm bảo vệ sinh