Giải pháp điều trị bệnh Viêm mũi

Giải pháp điều trị bệnh viêm mũi của Nam Y Đỗ Minh Đường áp dụng phương pháp YHCT bằng các bài thuốc thảo dược. Phương pháp này không chỉ giúp giảm triệu chứng viêm mũi nhanh chóng mà còn điều trị căn nguyên, mang lại hiệu quả lâu dài, giúp phục hồi chức năng đường hô hấp và tăng cường sức khỏe tổng thể.

Bệnh viêm mũi (bao gồm viêm mũi dị ứng, viêm mũi vận mạch, viêm mũi mạn tính…) không chỉ đơn thuần do vi khuẩn hay dị ứng như trong y học hiện đại, mà là hệ quả của sự mất điều hòa giữa chính khí và tà khí, sự rối loạn của các tạng phủ liên quan đến Phế - Tỳ - Thận - Can.

Dưới đây là những nguyên nhân chính gây viêm mũi theo YHCT:

Chính khí hư - Ngoại tà dễ xâm nhập

Chính khí được ví như “hàng rào phòng thủ” của cơ thể. Khi chính khí suy yếu (do thể trạng yếu, ăn uống kém, thiếu ngủ, lao lực), tà khí như phong - hàn - nhiệt - thấp dễ xâm nhập qua mũi, miệng. Đây là nguyên nhân hàng đầu ở người có sức đề kháng yếu, hay mắc cảm lạnh, dễ dị ứng thời tiết.

Tà khí làm tổn thương Phế khí, gây rối loạn chức năng tuyên phát, dẫn đến:

• Hắt hơi, ngạt mũi
• Chảy nước mũi, khó thở
• Cảm giác nóng rát hoặc lạnh vùng mũi, mặt

Phong hàn, phong nhiệt xâm phạm mũi

Đây là nguyên nhân gây viêm mũi ở những người hay dùng điều hòa, tiếp xúc với bụi lạnh, khói hóa chất rất dễ bị tác động bởi tà khí này. Cả hai loại tà đều xâm nhập từ bên ngoài, đặc biệt trong thời điểm giao mùa, mưa lạnh, hanh khô.

• Phong hàn gây co mạch, tắc khí, ngạt mũi, chảy nước mũi trong, đau đầu.
• Phong nhiệt gây sung huyết niêm mạc, nước mũi đặc vàng, mùi hôi.

Tỳ khí hư yếu - Sinh đàm ẩm tích tụ vùng mũi xoang

Thường gặp ở những người ăn uống thất thường, tiêu hóa kém, hay mệt mỏi sau ăn thường dễ bị viêm mũi mạn do đàm thấp.

• Tỳ chủ vận hóa, khi Tỳ yếu, thủy thấp không vận hành tốt, sinh đàm tích tụ ở đầu mặt.
• Đàm này làm tắc đường mũi, gây nghẹt, hắt hơi, mũi ẩm ướt, ngứa dai dẳng.

Thận khí hư - Mũi không được ôn dưỡng đầy đủ

Đây là nguyên nhân sâu xa ở người viêm mũi mãn tính, cơ địa dị ứng lâu năm, hay gặp ở trẻ nhỏ, người già, người từng dùng nhiều kháng sinh. Thận nạp khí, sinh tủy. Khi Thận khí hư sẽ khiến Phế khí yếu theo, dẫn đến:

• Hắt hơi liên tục buổi sáng
• Mũi nhạy cảm với lạnh - nóng - bụi
• Dễ tái phát dai dẳng, lâu ngày không khỏi

Can khí uất - Tình chí ảnh hưởng chức năng khí cơ

Can chủ sơ tiết, điều hòa cảm xúc và khí huyết. Khi uất kết (do stress, cáu giận, buồn phiền), khí cơ bị rối loạn sẽ ảnh hưởng đến Phế - mũi và gây ra biểu hiện như:

• Nghẹt mũi từng cơn
• Nặng đầu, ngứa mũi, chảy nước mũi theo tâm trạng
• Đặc biệt ở người có cơ địa mẫn cảm, hay bị ảnh hưởng bởi tâm lý

Bệnh viêm mũi được xếp vào các chứng như Tỵ cừu (ngạt mũi), Tỵ trọc (nước mũi đục), Tỵ khái (hắt hơi), Tỵ suyễn (mũi khó thở). Không giống Tây y chỉ chú trọng làm sạch niêm mạc hoặc chống viêm, Đông y điều trị viêm mũi theo nguyên tắc biện chứng luận trị, tức là dựa vào nguyên nhân - thể bệnh - cơ địa, từ đó tác động cả biểu hiện bên ngoài (biểu) lẫn căn nguyên bên trong (bản).

Dưới đây là 4 nguyên tắc điều trị viêm mũi cốt lõi trong YHCT:

Khu phong - Tán hàn - Thanh nhiệt - Giải độc

Viêm mũi thường khởi phát do phong hàn (gió lạnh), phong nhiệt (gió nóng) xâm nhập vào mũi, gây ngứa, hắt hơi, chảy nước mũi. Phép trị này đặc biệt hiệu quả với viêm mũi cấp tính, do lạnh, cảm cúm hoặc viêm mũi dị ứng theo mùa.

Trường hợp cảm lạnh, gió mùa, thời tiết thay đổi khiến mũi bị ảnh hưởng, cần:

• Khử phong - tán hàn để đuổi tà khí ra ngoài
• Thanh nhiệt - giải độc để giảm viêm, kháng khuẩn tự nhiên
• Dược liệu thường dùng: Kinh giới, Bạch chỉ, Khương hoạt, Liên kiều, Kim ngân hoa, Bạc hà.

Tuyên phế - Thông khiếu - Lợi yết hầu

Phế là tạng liên quan mật thiết đến đường thở, niêm mạc mũi họng. Phế khí bị nghẽn sẽ làm mũi tắc, tiết dịch bất thường, khó thở. Nguyên tắc này giúp giảm nhanh triệu chứng ngạt mũi, mất ngửi, đau đầu do viêm mũi kéo dài.

Nguyên tắc này điều trị viêm mũi và tác động vào các vấn đề chính như:

• Tuyên phế: Làm thông khí, điều hòa hô hấp
• Thông khiếu: Mở lỗ mũi xoang, giải nghẹt mũi
• Lợi yết hầu: Giảm ho, đau họng, ngứa cổ đi kèm viêm mũi
• Dược liệu thường dùng: Tân di hoa, Thương nhĩ tử, Cát cánh, Hạnh nhân, Tang diệp, Cam thảo.

Kiện tỳ - Hóa đàm - Tiêu thấp

Khi Tỳ khí hư, cơ thể không chuyển hóa tốt thủy thấp, sinh ra đàm ẩm tích tụ ở đầu mặt gây nghẹt mũi, dịch nhầy dai dẳng. Nguyên tắc này đặc biệt cần trong viêm mũi mạn tính, dịch mũi nhầy dính, tái phát kéo dài.

Nguyên lý điều trị cần chú trọng vào các vấn đề chính như:

• Kiện tỳ: Giúp tiêu hóa tốt, không sinh thêm đàm
• Hóa đàm - tiêu thấp: Làm loãng dịch mũi, giảm viêm nhiễm
• Dược liệu thường dùng: Bán hạ, Trần bì, Phục linh, Ý dĩ, Bạch truật

Bổ khí - Bổ thận - Ích chính khí

Người bị viêm mũi lâu năm, cơ địa yếu, miễn dịch suy giảm thường có Thận khí suy - Phế khí hư, khiến bệnh tái đi tái lại. Đây là phép trị cốt lõi trong giai đoạn củng cố, tránh bệnh quay lại theo mùa hay môi trường.

Nguyên lý này sẽ chú trọng tác động vào một số vấn đề chính như:

• Bổ khí: Tăng đề kháng tổng thể
• Bổ thận: Ôn cố gốc khí, giúp mũi - phế được ôn dưỡng
• Ích chính khí: Nâng cao sức chống đỡ tà khí từ môi trường
• Dược liệu thường dùng: Đẳng sâm, Hoàng kỳ sao, Thục địa, Câu kỷ tử, Đỗ trọng, Ba kích

Điều trị viêm mũi không chỉ là làm thông mũi hay giảm viêm tại chỗ, mà cần đi từ gốc - khu tà, phục chính, điều hòa khí huyết, tạng phủ. Trong đó, các bài thuốc cổ phương là nền tảng quan trọng, được kế thừa và ứng dụng linh hoạt theo từng thể bệnh.

Dưới đây là ba bài thuốc cổ phương kinh điển thường dùng trong điều trị viêm mũi cấp và mạn tính:

Cửu Vị Khương Hoạt Thang

Bài thuốc giúp phát tán tà khí ở biểu, tiêu viêm, giải nhiệt, từ đó giảm ngạt mũi, đau đầu và mỏi mệt do ngoại cảm phong hàn thấp xâm nhập. Phù hợp trong giai đoạn viêm cấp có triệu chứng toàn thân, có thể kết hợp thêm thuốc thông khiếu nếu ngạt mũi nhiều.

• Công năng: Khu phong, trừ thấp, thanh nhiệt, giải độc
• Ứng dụng: Viêm mũi cấp tính do phong hàn thấp, kèm sốt nhẹ, đau đầu
• Biểu hiện lâm sàng: Mũi ngạt, chảy dịch đục vàng, đau đầu vùng trán, hốc mắt, sốt nhẹ, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác, cơ thể mệt mỏi, ê ẩm khớp nhẹ.
• Thành phần điển hình: Khương hoạt, Độc hoạt, Phòng phong, Xuyên khung, Thương truật, Sinh địa, Cam thảo, Hoàng cầm, Tế tân.

Tiểu Thanh Long Thang

Bài thuốc này làm ấm Phế, giải biểu hàn, hóa đàm ẩm, giúp giảm hắt hơi, chảy nước mũi do dị ứng thời tiết. Rất phù hợp cho người hay bị viêm mũi dị ứng theo mùa, đặc biệt vào thời tiết chuyển lạnh.

• Công năng: Khu phong hàn, ôn phế, hóa đàm, chỉ khái
• Ứng dụng: Viêm mũi dị ứng thể phong hàn, cơ địa lạnh
• Biểu hiện lâm sàng: Hắt hơi liên tục, ngứa mũi, chảy nước mũi trong suốt, loãng, mũi tắc nhẹ, hay tái phát khi lạnh, rêu lưỡi trắng, mạch phù khẩn
• Thành phần điển hình: Ma hoàng, Quế chi, Bạch thược, Bán hạ, Can khương, Ngũ vị tử, Tế tân, Cam thảo.

Thương Nhĩ Tán

Đây là bài thuốc khai khiếu - tiêu viêm - giảm đau vùng đầu mặt, hỗ trợ khơi thông mũi xoang, chống viêm nhiễm mạn tính ở mũi. Thường được ứng dụng trong các bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm xoang, viêm mũi mạn, cần phối thêm thuốc kiện tỳ, ích khí để ngăn tái phát.

• Công năng: Tán phong, thanh nhiệt, thông khiếu, chỉ thống
• Ứng dụng: Viêm mũi mạn tính, ngạt mũi kéo dài, mất ngửi
• Biểu hiện lâm sàng: Mũi nghẹt lâu ngày, ít hắt hơi, dịch mũi đục, đặc, có mùi, đau đầu vùng trán, gò má, cảm giác đầu nặng nề, suy giảm khứu giác
• Thành phần điển hình: Thương nhĩ tử, Tân di hoa, Bạch chỉ, Bạc hà

Đông y sử dụng các nhóm thảo dược có tác dụng bổ - tả - hành - thăng - giáng khác nhau, phối hợp thành các bài thuốc tổng thể. Dưới đây là một số nhóm thảo dược có công dụng nổi bật trong điều trị viêm mũi:

Nhóm khu phong, tán hàn, thanh nhiệt, giải độc

Giúp loại bỏ các tà khí ngoại lai như phong, hàn, nhiệt, vốn là nguyên nhân phổ biến gây viêm mũi cấp hoặc dị ứng. Nhóm thảo dược này phù hợp với viêm mũi do phong hàn, phong nhiệt, viêm mũi cấp tính, dị ứng theo mùa.

• Khương hoạt: Khu phong, trừ thấp, giảm đau vùng đầu mặt
• Bạch chỉ: Tán phong, giải biểu, thông khiếu, giảm đau xoang
• Kinh giới: Phát tán phong hàn, giảm nghẹt mũi, dịu cảm giác ngứa mũi
• Kim ngân hoa, Liên kiều: Thanh nhiệt, tiêu viêm, giải độc, dùng khi có viêm nhiễm, sưng đỏ.

Nhóm tuyên phế, thông khiếu, lợi yết hầu

Nhóm này giúp làm thông mũi xoang, tiêu đờm, khơi thông khí đạo, phục hồi chức năng hô hấp. Phù hợp với các thể viêm mũi có tắc nghẽn, chảy dịch mũi, đau đầu, ngứa mũi, đặc biệt ở vùng mũi, họng.

• Tân di hoa: Thông mũi, khai khiếu, giảm nghẹt mũi lâu ngày
• Thương nhĩ tử: Đặc trị viêm xoang, viêm mũi mạn, dịch đục
• Bạc hà: Tán phong nhiệt, làm thông thoáng mũi, giảm hắt hơi
• Cát cánh: Tuyên phế, lợi yết hầu, giảm ho, viêm họng kèm theo viêm mũi

Nhóm hóa đàm, tiêu thấp

Khi Tỳ hư, cơ thể sinh đàm ẩm. Đàm tích tụ lâu ngày ở mũi xoang gây bít tắc, viêm nhiễm dai dẳng. Nhóm thảo dược này phù hợp với người bị viêm mũi mạn tính, nhiều dịch nhầy, ngạt mũi kéo dài, người tỳ hư, tiêu hóa kém.

• Bán hạ: Hóa đàm trọc, chống buồn nôn, giảm tiết dịch mũi
• Trần bì: Điều khí, hóa đàm, giảm đờm nhớt
• Cam thảo: Điều hòa các vị thuốc, kháng viêm, lợi họng nhẹ

Nhóm bổ khí, kiện tỳ, ích chính khí

Chính khí mạnh thì tà khí khó xâm nhập. Nhóm này nâng cao sức đề kháng, giúp phòng ngừa tái phát, phù hợp với người viêm mũi lâu năm, hay tái phát, thể trạng yếu, trẻ em, người già.

• Đẳng sâm: Bổ khí, nâng cao thể trạng, thay thế nhân sâm
• Hoàng kỳ sao: Ích vệ khí, tăng cường hàng rào miễn dịch
• Bạch truật: Kiện tỳ, táo thấp, hỗ trợ hấp thu và chuyển hóa

Mỗi nhóm thảo dược trên đều có vai trò riêng trong điều trị viêm mũi. Khi kết hợp đúng theo phép biện chứng, thầy thuốc Đông y có thể vừa khu tà, khai khiếu, vừa kiện tỳ - bổ khí, từ đó giảm triệu chứng, cải thiện cơ địa, ngừa tái phát một cách bền vững.