Cây Xấu Hổ Và Hiệu Quả An Thần, Lợi Tiểu, Tiêu Tích

Cây xấu hổ (cây mắc cỡ) là một trong những loại thảo dược quý được ứng dụng rộng rãi trong Y học cổ truyền. Với đặc điểm lá nhạy cảm, dễ dàng khép lại khi chạm vào, cây mắc cỡ không chỉ thu hút sự tò mò của nhiều người mà còn được biết đến nhờ các công dụng chữa bệnh hiệu quả. Nội dung dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về đặc điểm, công dụng và những bài thuốc dân gian từ cây xấu hổ, mang lại giá trị sức khỏe toàn diện.

Tìm hiểu chung

Dưới đây là một số thông tin chung về cây xấu hổ mà bạn cần nắm được. Cụ thể như sau: 

Cây xấu hổ là cây gì?

Cây xấu hổ còn được biết đến với các tên gọi khác như cây mắc cỡ, cây trinh nữ hay hàm tu thảo. Đây là một loại cây bụi nhỏ có khả năng độc đáo là khép lá lại khi bị chạm vào, tạo nên vẻ ngoài như đang “xấu hổ”.

Tham khảo: Cỏ Xạ Hương Có Tác Dụng Gì? Cách Sử Dụng Hiệu Quả

• Giới (Regnum): Plantae (Thực vật).
• Ngành (Divisio): Magnoliophyta (Thực vật hạt kín).
• Lớp (Class): Magnoliopsida (Thực vật hai lá mầm).
• Bộ (Ordo): Fabales (Bộ Đậu).
• Họ (Familia): Fabaceae (Họ Đậu).
• Chi (Genus): Mimosa.
• Loài (Species): M. pudica.

Đặc điểm tự nhiên của cây mắc cỡ

Cây mắc cỡ là một loài cây thân thảo có những đặc điểm tự nhiên nổi bật sau:

• Thân: Thân cây nhỏ, mảnh mai, thường mọc bò lan trên mặt đất hoặc leo bám vào các cây khác. Thân và cành có nhiều gai nhỏ, cong và sắc nhọn.
• Lá: Lá cây mắc cỡ là loại lá kép lông chim hai lần, có từ 10 – 26 đôi lá chét nhỏ. Đặc biệt, lá có khả năng khép lại khi bị chạm vào hoặc khi trời tối, tạo nên tên gọi “mắc cỡ” hay “xấu hổ”.
• Hoa: Hoa cây mắc cỡ nhỏ, có màu hồng hoặc tím, mọc thành cụm hình đầu tròn ở nách lá.
• Quả: Quả là loại quả đậu dẹt, có lông, chứa nhiều hạt nhỏ.

Ngoài ra, cây mắc cỡ còn có một số đặc điểm khác như:

• Cây có khả năng thích nghi tốt với nhiều loại môi trường khác nhau, từ đất ẩm ướt đến đất khô cằn.
• Cây có tốc độ sinh trưởng nhanh và khả năng tái sinh mạnh mẽ.
• Cây có chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe, được sử dụng trong Y học cổ truyền.

Tìm hiểu thêm: Công dụng của cây thù lù trong việc thanh nhiệt, giải độc

Phân loại cây xấu hổ

Cây xấu hổ có mấy loại? Thông thường, chúng ta sẽ thấy 2 loại cây xấu hổ chính:

• Cây xấu hổ tía (hay còn được gọi là cây xấu hổ đỏ): Loại này có hoa màu tím đỏ và được sử dụng nhiều trong Y học cổ truyền do có nhiều dược tính.
• Cây xấu hổ trắng: Loại này có hoa màu trắng nhạt và không có nhiều dược tính nên chủ yếu được trồng làm cảnh, hàng rào.

Tuy nhiên, cả hai loại cây mắc cỡ đều có chung đặc điểm là lá kép lông chim có khả năng khép lại khi bị chạm vào, tạo nên vẻ “xấu hổ” đặc trưng của loài cây này.

Thành phần hoạt chất

Cây xấu hổ chứa nhiều hoạt chất đa dạng, bao gồm:

• Alkaloid: Đây là một nhóm hợp chất hữu cơ chứa nitơ, có tính bazơ. Trong cây mắc cỡ, alkaloid chủ yếu là minosin, có tác dụng giảm đau, an thần và chống co giật.
• Flavonoid: Nhóm hợp chất này có khả năng chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.
• Crocetin: Một carotenoid có khả năng chống viêm, chống oxy hóa và bảo vệ thần kinh.
• Acid amin: Đây là thành phần cấu tạo nên protein, rất quan trọng cho sự phát triển và sửa chữa tế bào.
• Các loại alcohol và acid hữu cơ: Các chất này tham gia vào nhiều quá trình trao đổi chất trong cây.
• Selen: Một nguyên tố vi lượng cần thiết cho hoạt động của một số enzyme trong cơ thể.
• Chất nhầy: Có trong hạt cây, có tác dụng làm dịu và bảo vệ niêm mạc.
• Adrenalin: Một chất tương tự adrenalin được tìm thấy trong lá cây, có thể hỗ trợ quá trình vận chuyển máu về tim.

Bộ phận dùng làm thuốc

Các bộ phận của cây xấu hổ thường được dùng làm thuốc:

• Toàn cây: Thường được dùng để sắc uống hoặc làm cao.
• Rễ: Có tác dụng giải độc, tiêu viêm, giảm đau.
• Lá: Có tác dụng an thần, trấn tĩnh, chống co giật.
• Hạt: Chứa chất nhầy, có tác dụng làm dịu và bảo vệ niêm mạc.

Đọc ngay: Cây Tầm Gửi – Thực Vật Ký Sinh Có Nhiều Công Dụng Tốt

Tác dụng của cây xấu hổ

Cây xấu hổ có nhiều tác dụng quý giá, cả trong Y học cổ truyền lẫn các nghiên cứu hiện đại:

Theo Y học cổ truyền

• An thần, trấn tĩnh: Giúp giảm căng thẳng, lo âu, hỗ trợ điều trị mất ngủ.
• Chống viêm, giảm đau: Thường dùng để chữa đau nhức xương khớp, đau lưng, đau đầu.
• Lợi tiểu, tiêu tích: Hỗ trợ điều trị các vấn đề về đường tiết niệu, đầy bụng, khó tiêu.
• Hạ huyết áp: Cây mắc cỡ giúp ổn định huyết áp.
• Chữa ho, viêm phế quản: Lá cây xấu hổ có tác dụng long đờm, giảm ho.
• Chữa rắn cắn: Theo kinh nghiệm dân gian, rễ cây xấu hổ có thể dùng để giải độc rắn cắn.

Theo các nghiên cứu hiện đại

• Ức chế thần kinh trung ương: Giúp giảm đau, an thần, chống co giật.
• Chống trầm cảm, lo âu: Có tiềm năng hỗ trợ điều trị các rối loạn tâm lý.
• Chống oxy hóa: Nếu được dùng đúng cách, cây trinh nữ sẽ giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương, làm chậm quá trình lão hóa.
• Bảo vệ thần kinh: Có thể hỗ trợ điều trị các bệnh lý thần kinh như Parkinson, Alzheimer.
• Hỗ trợ tuần hoàn: Giúp cải thiện lưu thông máu, giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.
• Chống độc: Có khả năng chống lại nọc độc của một số loài rắn.
• Kháng khuẩn: Dùng cây mắc cỡ có thể ức chế sự phát triển của một số loại vi khuẩn.

Xem thêm: Cây Tầm Bóp – Bí Quyết Từ Thảo Dược Chữa Bệnh An Toàn

Một số bài thuốc từ cây xấu hổ giúp điều trị bệnh

Dưới đây là một số bài thuốc từ cây xấu hổ, giúp hỗ trợ điều trị các bệnh thường gặp:

Chữa mất ngủ, khó ngủ, suy nhược thần kinh

• Bài thuốc 1: 16g lá và cành cây xấu hổ, 12g thần khúc, 16g bạch thược, 16g mạch nha. Sắc uống ngày 2 lần, mỗi lần 1 bát, sau bữa ăn trưa và tối.
• Bài thuốc 2: 20g lá xấu hổ, 20g lạc tiên, 20g củ mài, 20g mạch môn, 20g hạt muồng ngủ (sao vàng). Sắc uống ngày 1 thang, liệu trình 7 – 10 ngày.

Chữa đau nhức xương khớp

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 30g rễ xấu hổ (thái mỏng, tẩm rượu, sao thơm). Sắc với 400ml nước còn 100ml và tiến hành chia uống 2 lần trong ngày.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị rễ cây xấu hổ, dây đau xương, thiên niên kiện, gai tầm xoọng, hy thiêm, thổ phục linh, kê huyết đằng, dây gắm, tục đoạn mỗi loại 12g và sắc uống ngày 1 thang.

Chữa viêm khớp

• Nguyên liệu: 50g cây xấu hổ, 50g lá lốt, 20g lá long não, 15g quế chi, 30 – 40g mỗi loại đơn tướng quân, lá ngải cứu, cây hy thiêm, hoắc hương, tía tô.
• Cách thực hiện: Cho vào nồi, đổ nước vừa ngập, đun sôi đến khi có mùi thơm để xông hơi khoảng 15 phút mỗi ngày 1 lần.

Chữa ho, viêm phế quản

• Nguyên liệu: 15 – 20g lá xấu hổ khô, 10 – 15g kim ngân hoa, 8 – 12g cam thảo đất, 6 – 10g cát cánh, 6 – 10g trần bì. 
• Cách thực hiện: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 – 3 lần.

Xem ngay: Cây Địa Hoàng (Cây Sinh Địa) Và Hiệu Quả Bổ Thận

Lưu ý khi dùng cây xấu hổ chữa bệnh

Mặc dù cây xấu hổ có nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng bạn cần lưu ý những điều sau khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả:

• Trước khi sử dụng cây mắc cỡ để điều trị bệnh, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y để được tư vấn về liều lượng, cách dùng phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn. 
• Phụ nữ mang thai, cho con bú, trẻ em dưới 12 tuổi và người có bệnh mãn tính cần thận trọng khi sử dụng cây mắc cỡ.
• Không tự ý tăng liều lượng hoặc kéo dài thời gian sử dụng cây mắc cỡ quá mức quy định, vì có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn.
• Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng bất thường nào trong quá trình sử dụng, hãy ngừng ngay và thông báo cho bác sĩ.
• Chỉ sử dụng cây mắc cỡ từ những nguồn cung cấp uy tín, đảm bảo cây được trồng và thu hái đúng quy trình, không chứa hóa chất độc hại.
• Tránh mua cây mắc cỡ không rõ nguồn gốc, có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
• Cây xấu hổ có thể tương tác với một số loại thuốc, làm giảm hoặc tăng tác dụng của thuốc. Vì vậy, hãy thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng trước khi dùng cây mắc cỡ.
• Mặc dù hiếm gặp, nhưng cây mắc cỡ có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, dị ứng da. Nếu gặp phải các triệu chứng này, hãy ngừng sử dụng và đến gặp bác sĩ ngay.
• Cây mắc cỡ chỉ nên được sử dụng như một phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh, không thể thay thế hoàn toàn các phương pháp điều trị chính thống.
• Hãy kết hợp sử dụng cây mắc cỡ với chế độ ăn uống lành mạnh, tập luyện thể dục đều đặn và tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ để đạt hiệu quả tốt nhất.
• Cây mắc cỡ khô nên được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
• Cây xấu hổ tươi nên được sử dụng ngay sau khi thu hái hoặc bảo quản trong tủ lạnh để giữ được độ tươi ngon và hoạt chất.

Mua cây xấu hổ ở đâu? Giá bao nhiêu?

Bạn có thể mua cây xấu hổ ở các địa điểm sau:

• Các cửa hàng thuốc Đông y: Đây là nơi đáng tin cậy để mua cây xấu hổ, vì họ thường có nguồn cung cấp rõ ràng và đảm bảo chất lượng.
• Các chợ truyền thống: Tại các chợ, đặc biệt là chợ ở các vùng nông thôn, bạn cũng có thể tìm thấy cây mắc cỡ được bày bán. Tuy nhiên, cần lưu ý chọn mua từ những người bán có uy tín và kiểm tra kỹ chất lượng cây trước khi mua.
• Các trang thương mại điện tử: Hiện nay, nhiều trang thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Sendo cũng có bán cây mắc cỡ. Tuy nhiên, bạn cần lựa chọn những shop có đánh giá tốt và kiểm tra kỹ thông tin sản phẩm trước khi đặt hàng.

Giá cây xấu hổ có thể thay đổi tùy thuộc vào từng địa điểm bán, thời điểm mua và loại cây (cây tươi, cây khô, rễ cây, toàn cây,…). Tuy nhiên, nhìn chung, giá cây xấu hổ khô dao động trong khoảng:

• 100.000 – 150.000 đồng/kg đối với toàn cây khô.
• 30.000 – 50.000 đồng/500g đối với lá và cành khô.
• 100.000 – 120.000 đồng/kg đối với rễ cây khô.

Cây xấu hổ không chỉ nổi bật với đặc điểm độc đáo mà còn là một vị thuốc quý trong Y học cổ truyền. Hy vọng thông tin trong bài viết của Nhất Nam Y Viện đã giúp bạn hiểu rõ hơn về giá trị của cây mắc cỡ và cách tận dụng những lợi ích từ loài cây này một cách hiệu quả và an toàn. Đừng quên tham khảo ý kiến chuyên gia, thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng để đảm bảo sức khỏe của bạn luôn được bảo vệ tốt nhất.