Cây Bình Vôi: Đặc Điểm Tự Nhiên, Công Dụng Và Cách Dùng

Cây bình vôi là một loài thảo dược quý hiếm với nhiều tác dụng y học vượt trội. Từ xa xưa, cây bình vôi đã được dân gian sử dụng trong các bài thuốc truyền thống nhằm điều trị nhiều loại bệnh như mất ngủ, đau nhức xương khớp và cao huyết áp. Với những nghiên cứu khoa học hiện đại, các công dụng của cây bình vôi ngày càng được chứng minh và ứng dụng rộng rãi. Bài viết này sẽ khám phá chi tiết về cây bình vôi, từ đặc điểm sinh học, cách sử dụng cho đến những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại, để bạn hiểu rõ hơn về loại thảo dược này.

Tìm hiểu chung

Bình vôi là dược liệu quen thuộc trong các bài thuốc Đông y. Để hiểu hơn về tác dụng, cách dùng dược liệu này, các bạn cần nắm được những thông tin cơ bản sau đây:

Cây bình vôi là cây gì?

Cây bình vôi có tên khoa học là Stephania glabra, là một loại cây thân thảo thuộc họ Menispermaceae. Đây là một loại cây dược liệu quý hiếm được sử dụng trong Y học cổ truyền ở nhiều quốc gia châu Á, bao gồm Việt Nam, Trung Quốc và Ấn Độ.

Tham khảo: Diệp Hạ Châu Là Gì? Tác Dụng, Cách Dùng Và Lưu Ý Cần Biết

Đặc điểm tự nhiên

Cây bình vôi có những đặc điểm tự nhiên như sau: 

• Thân cây – củ: Là phần rễ phình to thành củ, có hình dạng giống như bình vôi nên được đặt tên là bình vôi. Củ bình vôi thường mọc sát mặt đất hoặc hơi nhô lên mặt đất, có lớp vỏ ngoài màu nâu xám và bên trong màu trắng, chứa nhiều nước.
• Lá cây: Lá có hình tim, mọc so le, có cuống dài và phiến lá màu xanh đậm. Bề mặt lá nhẵn bóng, mặt trên màu xanh đậm hơn mặt dưới.
• Hoa: Hoa nhỏ, màu vàng nhạt hoặc xanh nhạt, mọc thành chùm ở nách lá hoặc đầu cành. Hoa đơn tính cùng gốc, tức là trên cùng một cây có cả hoa đực và hoa cái.
• Quả: Quả nhỏ, hình cầu, khi chín có màu đỏ hoặc đen. Quả thường chứa một hạt duy nhất, hạt có hình bán nguyệt.

Phân bố

Cây bình vôi thường mọc hoang dại ở những vùng đất ẩm ướt, ven rừng, ven suối và những nơi có độ ẩm cao. Cây có thể chịu được bóng râm nhưng phát triển tốt hơn ở những nơi có ánh sáng yếu.

Loại cây này phân bố rộng rãi ở nhiều quốc gia châu Á như Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan và Trung Quốc. Cây bình vôi phát triển chậm và có thể sống lâu năm. Thích hợp với đất pha cát, đất mùn và đất có độ thoát nước tốt.

Thu hái, chế biến

Việc thu hái và chế biến cây bình vôi để sử dụng trong y học cần được thực hiện cẩn thận và đúng phương pháp để đảm bảo chất lượng và hiệu quả của dược liệu. Dưới đây là hướng dẫn về quá trình thu hái và chế biến cây bình vôi:

• Thời điểm thu hái: Cây thường được thu hái vào mùa thu hoặc mùa đông, khi phần củ đã tích lũy đủ dưỡng chất. Nên thu hái bình vôi vào những ngày khô ráo để tránh củ bị thối hoặc nhiễm nấm mốc.
• Cách thu hái: Đào củ bình vôi từ dưới đất lên, cần làm cẩn thận để không làm tổn thương củ. Lựa chọn những củ có kích thước lớn, màu sắc tươi, không bị sâu bệnh hay hư hỏng.

Đọc ngay: Thành phần hóa học có trong cây dây thìa canh

• Chế biến cây bình vôi: Sau khi thu hái, củ bình vôi cần được rửa sạch đất cát và loại bỏ phần rễ con, rễ phụ. Củ bình vôi sau khi rửa sạch được cắt thành những lát mỏng hoặc miếng nhỏ để dễ dàng phơi khô và bảo quản. Các lát củ bình vôi được phơi khô dưới ánh nắng mặt trời hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp để đảm bảo giữ nguyên các thành phần dược tính. Khi phơi khô, cần đảo đều các lát củ để khô đều và tránh ẩm mốc.
• Bảo quản: Khi dược liệu khô hoàn toàn hãy bảo quản chúng trong các túi hoặc hũ kín, để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và độ ẩm cao. Có thể bảo quản dược liệu trong tủ lạnh để kéo dài thời gian sử dụng.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của cây bình vôi là củ. Củ bình vôi là bộ phận nằm ở dưới lòng đất của cây bình vôi. Củ có hình dạng giống bình vôi, màu nâu đen, bên trong màu trắng xám, có vị đắng. Củ bình vôi là vị thuốc quý trong Y học cổ truyền và được sử dụng để điều trị nhiều bệnh khác nhau.

Củ bình vôi được thu hoạch khi cây đã được trồng từ 2 – 3 năm. Sau khi thu hoạch, củ bình vôi được rửa sạch, cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài, thái mỏng và phơi hoặc sấy khô. Củ bình vôi khô có thể bảo quản trong nhiều năm.

Ngoài ra, lá bình vôi cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ an thần, chống viêm, kháng khuẩn bằng cách nấu nước uống hoặc làm thuốc đắp. 

Thành phần hoá học

Các thành phần hóa học có trong cây bình vôi gồm có:

Alkaloid:

• Rotundin (L-tetrahydropalmatin): Đây là thành phần chính trong củ bình vôi, chiếm khoảng 0,5 – 1%. Rotundin có tác dụng an thần, giảm đau, hạ huyết áp, giãn cơ trơn, chống co thắt, lợi tiểu.
• Isotetrandrine: Thành phần này có tác dụng giảm đau, chống viêm, hạ huyết áp, giãn cơ trơn.
• Stephangin: Hạ huyết áp, giãn cơ trơn.
• Coscindin: Chống co thắt, lợi tiểu.
• Cepharanthin: Kháng khuẩn, chống nấm, chống virus.
• Palmatine: Hạ huyết áp, giãn cơ trơn, chống co thắt.

Tìm hiểu thêm: Tác dụng của cà gai leo trong việc chữa bệnh về gan

Tinh bột: 

• Củ bình vôi chứa khoảng 30 – 40% tinh bột. 
• Tinh bột có tác dụng bồi bổ cơ thể, tăng cường sức đề kháng.

Đường: 

• Củ bình vôi chứa khoảng 5 – 10% đường. 
• Đường trong củ bình vôi có tác dụng cung cấp năng lượng cho cơ thể.

Acid hữu cơ: 

• Củ bình vôi chứa một số acid hữu cơ như acid citric, acid malic, acid tartaric. 
• Các acid hữu cơ này có tác dụng giúp tiêu hóa, thanh nhiệt, giải độc.

Vitamin và khoáng chất: 

• Củ bình vôi chứa một số vitamin và khoáng chất như vitamin B1, vitamin B2, vitamin C, kali, canxi, sắt. 
• Vitamin và khoáng chất có tác dụng giúp tăng cường hệ miễn dịch, bồi bổ cơ thể.

Ngoài ra, trong củ bình vôi còn có một số thành phần khác như tanin, chất xơ và dầu béo. 

Tác dụng của cây bình vôi

Cây bình vôi được sử dụng trong Y học cổ truyền để điều trị nhiều bệnh khác nhau. Dưới đây là top những tác dụng chính có trong cây bình vôi mà bạn cần nắm được:

• Ức chế hệ thần kinh trung ương, làm giảm hoạt động của các tế bào thần kinh, an thần, từ đó giúp dễ ngủ và ngủ sâu hơn.
• Giảm đau, giảm đau, giảm sưng và chống viêm hiệu quả.
• Làm giãn cơ trơn mạch máu, giúp hạ huyết áp với những trường hợp bị huyết áp cao. 
• Giãn cơ trơn, giảm co thắt cơ trơn, giảm đau bụng, tiêu chảy,…

Tham khảo: Trinh Nữ Hoàng Cung Có Tác Dụng Gì Với Sức Khỏe?

• Chống co thắt cơ trơn.
• Tăng cường bài tiết natri và nước ra khỏi cơ thể, giúp lợi tiểu.
• Kháng khuẩn, chống nấm, chống virus, tăng cường hệ miễn dịch, phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm.
• Bình vôi giúp bổ cơ thể, tăng cường sức đề kháng.
• Tăng cường nhu động ruột, hỗ trợ tiêu hóa và góp phần ngăn ngừa táo bón.
• Bôi trơn cơ thể, tăng cường sức khỏe.

Ngoài ra, cây bình vôi còn có một số tác dụng khác như: Giảm đau nhức xương khớp, điều hòa kinh nguyệt, hỗ trợ điều trị bệnh gout, chữa mụn nhọt ngoài da,…

Kỹ thuật trồng cây bình vôi

Trên thực tế, việc trồng cây bình vôi không khó. Dưới đây là một số kỹ thuật giúp bạn có thể trồng và chăm sóc loại cây này đúng cách. Chi tiết như sau: 

Chọn giống: 

• Nên chọn giống cây bình vôi khỏe mạnh, không sâu bệnh, có nguồn gốc rõ ràng. 
• Có thể mua giống cây bình vôi tại các vườn ươm hoặc các cơ sở bán cây thuốc uy tín.

Chuẩn bị đất trồng:

• Cây bình vôi thích hợp trồng ở đất tơi xốp, thoát nước tốt, giàu dinh dưỡng.
• Có thể trộn đất thịt, trấu hun, phân chuồng hoai mục theo tỷ lệ 2:1:1 để làm đất trồng.

Trồng cây:

• Có thể trồng cây bình vôi vào chậu hoặc trồng trực tiếp xuống đất.
• Nếu trồng vào chậu, cần chọn chậu có kích thước phù hợp với kích thước của cây.
• Nếu trồng trực tiếp xuống đất, cần đào hố có kích thước khoảng 50 x 50 x 50 cm.
• Nên tiến hành bón lót cho hố trồng bằng phân chuồng hoai mục hoặc phân hữu cơ.
• Đặt cây giống vào hố trồng, lấp đất xung quanh gốc cây bình vôi và tưới nước nhẹ.

Chăm sóc:

• Ánh sáng: Cây bình vôi cần ánh sáng để phát triển tốt nhưng cần tránh ánh nắng trực tiếp vào buổi trưa. Nên trồng cây ở nơi có ánh sáng khuếch tán hoặc che chắn cho cây vào buổi trưa.
• Tưới nước: Hãy tưới nước thường xuyên cho cây, nhưng không nên tưới quá nhiều để tránh úng nước. Tốt nhất nên tưới nước vào sáng sớm hoặc chiều tối.
• Bón phân: Tiến hành bón phân định kỳ 2 – 3 tháng/lần bằng phân chuồng hoai mục hoặc phân hữu cơ.
• Cắt tỉa: Nên cắt tỉa cành, lá già, cành mọc vượt để tạo tán cho cây và giúp cây phát triển tốt hơn.
• Phòng trừ sâu bệnh: Loại cây này ít bị sâu bệnh gây hại. Tuy nhiên, cần chú ý phòng trừ một số loại sâu bệnh hại phổ biến như rệp, sầu riêng,…

Cách sử dụng cây bình vôi hiệu quả, an toàn

Cây bình vôi sẽ được sử dụng theo nhiều cách khác nhau tùy vào tình trạng bệnh lý và nhu cầu của bệnh nhân. Tuy nhiên, để dùng dược liệu này an toàn, cho hiệu quả tốt, các bạn cần: 

Chọn lựa bộ phận sử dụng:

• Củ bình vôi: Đây là bộ phận được sử dụng phổ biến nhất của cây bình vôi. Củ bình vôi có thể được sử dụng tươi hoặc phơi khô để sắc uống, ngâm rượu hoặc tán bột.
• Lá bình vôi: Lá bình vôi cũng có thể được sử dụng để sắc uống hoặc giã đắp lên vết thương.
• Thân và cành bình vôi: Thân và cành bình vôi có thể được sử dụng để sắc uống hoặc ngâm rượu.

Xem ngay: Một số bài thuốc từ cây xương khỉ

Cách sử dụng:

• Sắc uống: Rửa sạch củ bình vôi, thái lát mỏng hoặc phơi khô, sau đó sắc uống với nước. Có thể kết hợp với một số vị thuốc khác để tăng cường hiệu quả.
• Ngâm rượu: Rửa sạch củ bình vôi, thái lát mỏng hoặc phơi khô, sau đó ngâm với rượu trắng trong khoảng 2 – 3 tuần.
• Tán bột: Phơi khô củ bình vôi và tán thành bột mịn. Có thể dùng bột bình vôi để pha trà uống hoặc rắc lên vết thương.
• Giã đắp: Giã nát lá bình vôi, sau đó đắp lên vết thương.

Liều lượng sử dụng:

• Liều lượng sử dụng cây bình vôi tùy thuộc vào tình trạng bệnh, độ tuổi và cơ địa của mỗi người. 
• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Y học cổ truyền trước khi sử dụng bình vôi. 

Lưu ý khi sử dụng cây bình vôi

Cần lưu ý một số điều dưới đây khi sử dụng cây bình vôi để đảm bảo an toàn và hiệu quả:

• Không nên sử dụng cây bình vôi cho phụ nữ có thai, trẻ em dưới 3 tuổi, người có bệnh tim mạch, huyết áp cao hoặc bị rối loạn đông máu. 
• Tránh sử dụng quá liều, vì có thể gây ra các tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, tiêu chảy, co giật, thậm chí tử vong.
• Liều lượng sử dụng cây bình vôi tùy thuộc vào tình trạng bệnh, độ tuổi và cơ địa của mỗi người. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Y học cổ truyền để có liều lượng phù hợp.
• Cây bình vôi có thể được sử dụng dưới dạng sắc uống, ngâm rượu hoặc tán bột. Cần rửa sạch và chế biến đúng cách trước khi sử dụng để đảm bảo vệ sinh và an toàn.
• Cây bình vôi có thể tương tác với một số loại thuốc, làm giảm hiệu quả của thuốc hoặc tăng nguy cơ mắc các biến chứng. Vậy nên hãy thông báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng trước khi sử dụng cây bình vôi.

Câu hỏi liên quan

Ngoài những thông tin đã đề cập phía trên, các bạn có thể tham khảo thêm một số vấn đề liên quan tới cây bình vôi được chia sẻ dưới đây.

Cây bình vôi trồng ở đâu?

Cây bình vôi ưa thích môi trường sống có khí hậu ấm áp, ẩm ướt và nhiều ánh sáng. Cây thường mọc ở các khu vực rừng núi đá vôi, ven suối, khe núi,…

Cây bình vôi có thể chịu được hạn hán tốt nhưng không chịu được úng nước. Cây thích nghi được trong bóng râm nhưng phát triển tốt nhất khi có đủ ánh sáng mặt trời.

Ở Việt Nam, cây bình vôi mọc hoang dã ở nhiều nơi, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn,… Cây cũng được trồng để lấy củ làm thuốc ở một số địa phương.

Cây bình vôi mua ở đâu?

Bạn có thể mua cây bình vôi (Stephania glabra) từ các nguồn sau:

• Các nhà vườn chuyên bán cây dược liệu và cây thuốc: Các nhà vườn hoặc cửa hàng chuyên bán các loại cây dược liệu có thể cung cấp loại cây này. Họ thường có sẵn các cây giống và cây mầm để bạn có thể mua về trồng tại nhà.
• Thương mại điện tử: Các trang web mua sắm trực tuyến như Shopee, Tiktok hoặc các trang web chuyên bán cây cảnh, cây thuốc cũng có thể có kinh doanh bình vôi. Trước khi mua hàng, hãy chắc chắn kiểm tra các đánh giá và thông tin từ người mua khác để đảm bảo chất lượng của cây.
• Hội cây cảnh và thảo dược: Tham gia các hội cây cảnh hoặc hội thảo dược tại địa phương. Thường các thành viên trong hội có thể chia sẻ thông tin về các nguồn cung cấp cây bình vôi chất lượng và có thể bạn sẽ có cơ hội mua cây từ những người trồng cây đam mê.
• Chợ cây: Đôi khi bạn có thể tìm thấy cây bình vôi được bán tại các chợ cây, gian hàng hoặc các sự kiện về cây cảnh. Đây là cách tốt để mua cây trực tiếp và có thể tham khảo được về cách chăm sóc và trồng cây từ người bán.

Tìm đọc thêm: Mua cây bìm bịp ở đâu, giá bao nhiêu?

Trước khi mua cây bình vôi, hãy đảm bảo rằng bạn đã tìm hiểu kỹ về điều kiện sinh trưởng của cây và đưa ra quyết định mua dựa trên các thông tin và đánh giá sẵn có.

Củ bình vôi giá bao nhiêu?

Giá củ bình vôi có thể dao động tùy thuộc vào nhiều yếu tố như nguồn gốc, chất lượng, địa điểm mua và thị trường hiện tại. Đây là một số thông tin cơ bản về giá củ bình vôi:

• Củ tươi: Nếu bạn mua củ bình vôi tươi để sử dụng ngay, giá sẽ khác so với củ đã qua chế biến (sấy khô, xay nhỏ, hoặc dạng bột).
• Củ sấy khô: Đây là dạng phổ biến để bảo quản và tiện lợi trong sử dụng. Giá của củ bình vôi sấy khô có thể dao động từ vài đô la đến vài chục đô la mỗi kilogram, tùy thuộc vào chất lượng và nguồn cung.
• Bột bình vôi: Thường được bán trong dạng bột để dễ dàng sử dụng trong các công thức thuốc. Giá của bột bình vôi cũng tương tự, từ vài đô la đến vài chục đô la mỗi kilogram, phụ thuộc vào thương hiệu và nguồn cung cấp.
• Thị trường và nguồn gốc: Giá củ bình vôi có thể khác nhau tùy thuộc vào thị trường địa phương và nguồn cung cấp. Các nước sản xuất và xuất khẩu như Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan có thể có giá củ bình vôi thấp hơn so với các nước tiêu thụ khác.
• Nhu cầu và mùa vụ: Giá củ bình vôi cũng có thể dao động theo mùa vụ và nhu cầu. Các mùa vụ thu hoạch và cung cấp có thể ảnh hưởng đến giá cả trên thị trường.

Theo khảo sát thị trường hiện nay (tháng 6/2024), giá củ bình vôi dao động như sau:

Củ bình vôi trắng (Việt Nam):

• Loại 1kg có giá khoảng 69.000 – 120.000 đồng/kg.
• Loại 5kg đang bán với giá 250.000 – 500.000 đồng/kg.

Củ bình vôi Thái Lan:

• Loại 1kg dao động trong khoảng từ 150.000 – 250.000 đồng/kg.
• Loại 5kg được bán với giá khoảng 600.000 – 1.000.000 đồng/kg.

Cây bình vôi là một vị thuốc cổ truyền được dùng rất phổ biến. Nhờ có nhiều tác dụng quý mà dược liệu này có mặt trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên để phát huy tối đa công dụng của dược liệu và hạn chế nguy cơ xảy ra rủi ro trong quá trình sử dụng, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.