Cây Sầu Đâu Và Tác Dụng Trị Bệnh Ngoài Da, Bệnh Tiêu Hoá

Cây sầu đâu còn được biết đến với tên gọi cây neem, là một loại cây quen thuộc trong Y học cổ truyền và hiện đại nhờ vào những công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe và môi trường. Với các đặc tính kháng khuẩn, kháng viêm, diệt côn trùng tự nhiên, cây sầu đâu không chỉ được ứng dụng trong y học mà còn là giải pháp hữu hiệu trong nông nghiệp và chăm sóc sắc đẹp. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về cây neem, từ thành phần hóa học đến các tác dụng vượt trội của nó.

Tìm hiểu chung

Để hiểu hơn về cây sầu đâu, các bạn cần nắm được một số thông tin sau đây: 

Cây sầu đâu là cây gì?

Cây sầu đâu là một loại cây thuộc họ Meliaceae, có tên khoa học là Azadirachta indica. Đây là loài cây có nguồn gốc từ Ấn Độ và được trồng rộng rãi ở nhiều nước nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. Cây neem được biết đến với nhiều công dụng khác nhau, từ làm thuốc chữa bệnh cho đến làm mỹ phẩm tự nhiên.

Tham khảo: Cây Phèn Đen Và Công Dụng Chữa Bệnh Ngoài Da

Đặc điểm tự nhiên

• Thân cây: Cao lớn, có thể đạt tới 15 – 20m, vỏ cây màu xám nâu.
• Lá: Lá kép lông chim, mọc so le, mép lá có răng cưa.
• Hoa: Hoa cây neem nhỏ, màu trắng, mọc thành chùm.
• Quả: Quả hạch, hình bầu dục, có màu xanh khi còn non và chuyển sang màu vàng khi chín.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây sầu đâu là một loại cây có giá trị kinh tế và y học cao, được trồng rộng rãi ở nhiều nước nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. Cây thường được trồng làm cây bóng mát, cây xanh đô thị và đặc biệt được sử dụng làm nguyên liệu cho nhiều sản phẩm khác nhau.

Phân bố:

• Nguồn gốc: Cây neem có nguồn gốc từ Ấn Độ và được du nhập vào nhiều quốc gia khác.
• Phân bố ở Việt Nam: Cây neem mọc hoang và được trồng nhiều ở các tỉnh miền Nam, đặc biệt là các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Ngoài ra, cây neem còn được trồng ở một số tỉnh miền Trung và miền Bắc.

Thu hái

Toàn bộ cây neem đều có thể sử dụng, tuy nhiên các bộ phận thường được sử dụng nhất là lá, vỏ, quả và hạt.

Thời điểm thu hái

• Lá: Có thể thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất nên thu hái vào mùa khô khi hàm lượng hoạt chất cao nhất.
• Vỏ: Thu hái khi cây đã trưởng thành, thường vào mùa khô.
• Quả: Thu hái khi quả chín, có màu vàng.
• Hạt: Lấy từ quả chín, phơi khô.

Xem ngay: Lợi Ích Chữa Bệnh Của Cây Ô Rô Trong Y Học Cổ Truyền

Chế biến

Sau khi thu hái, các bộ phận của cây sầu đâu được chế biến bằng nhiều cách khác nhau tùy thuộc vào mục đích sử dụng:

• Sấy khô: Đây là phương pháp phổ biến nhất để bảo quản các bộ phận của cây neem. Sau khi thu hái, các bộ phận được rửa sạch, cắt nhỏ và đem phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.
• Ép lấy dầu: Hạt sầu đâu được ép lấy dầu. Dầu sầu đâu có nhiều công dụng trong y học và công nghiệp.
• Ngâm rượu: Vỏ cây sầu đâu được ngâm rượu để làm thuốc.
• Làm bột: Lá và vỏ cây neem có thể được nghiền thành bột để sử dụng trong các sản phẩm khác.

Thành phần hóa học

Cây sầu đâu là một kho tàng các hợp chất hóa học có hoạt tính sinh học cao, đặc biệt là các hợp chất có tính kháng khuẩn, chống viêm, chống oxy hóa.

Thành phần hóa học chính trong cây sầu đâu bao gồm:

• Limonin và các dẫn xuất: Đây là nhóm hợp chất chính tạo nên vị đắng đặc trưng của sầu đâu. Chúng có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, chống ký sinh trùng và chống ung thư.
• Azadirachtin: Là một hợp chất triterpenoid có hoạt tính sinh học mạnh, được xem là hoạt chất chính của sầu đâu. Azadirachtin có tác dụng trừ sâu sinh học hiệu quả, không gây hại cho môi trường và con người.
• Nimbin, nimbinin, nimbidin: Đây là những hợp chất có cấu trúc tương tự azadirachtin, cũng có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm và trừ sâu.
• Tinh dầu: Tinh dầu sầu đâu chứa nhiều monoterpen và sesquiterpen, có tác dụng kháng khuẩn, chống nấm và chống oxy hóa.
• Các hợp chất khác: Ngoài ra, trong sầu đâu còn chứa nhiều hợp chất khác như flavonoid, tannin, vitamin, khoáng chất,…

Tìm hiểu thêm: Cách Sử Dụng Cây Nở Ngày Đất Trong Y Học Và Đời Sống

Bảng tổng hợp thành phần hóa học chính trong các bộ phận của cây neem:

Tác dụng của cây sầu đâu

Nhờ vào thành phần hóa học phong phú và đa dạng, đặc biệt là các hợp chất như azadirachtin, limonin, các flavonoid và tinh dầu, cây sầu đâu mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.

Trong y học

• Kháng khuẩn, chống viêm: Các hợp chất trong sầu đâu có khả năng tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn, nấm gây bệnh, đồng thời giảm viêm hiệu quả.
• Trị bệnh ngoài da: Sầu đâu được sử dụng để điều trị các bệnh ngoài da như mụn nhọt, eczema, vẩy nến.
• Giảm đau: Các hợp chất trong cây neem có tác dụng giảm đau tự nhiên, đặc biệt hiệu quả với các bệnh về xương khớp.
• Trị sốt: Sầu đâu được sử dụng để hạ sốt trong các trường hợp sốt nhẹ.
• Trị giun sán: Các chế phẩm từ sầu đâu có tác dụng tiêu diệt giun sán.
• Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường: Một số nghiên cứu cho thấy cây neem có thể giúp kiểm soát lượng đường trong máu.
• Chống ung thư: Các hợp chất trong sầu đâu có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.

Đọc thêm: Cây Ngái Và Hiệu Quả Trị Bệnh Tiêu Hoá

Trong nông nghiệp

• Trừ sâu bệnh: Chiết xuất từ cây sầu đâu được sử dụng làm thuốc trừ sâu sinh học, an toàn cho môi trường.
• Bảo vệ cây trồng: Sầu đâu giúp bảo vệ cây trồng khỏi các loại sâu bệnh, nấm mốc.

Trong làm đẹp

• Chăm sóc da: Cây neem được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc da như sữa rửa mặt, kem dưỡng da nhờ khả năng kháng khuẩn, chống viêm và làm sạch da.
• Chăm sóc tóc: Dầu sầu đâu giúp làm sạch tóc, giảm gàu và kích thích mọc tóc.

Cách sử dụng cây sầu đâu hiệu quả

Cây sầu đâu là một loại thảo dược quý, được sử dụng rộng rãi trong y học dân gian để điều trị nhiều bệnh khác nhau. Để tận dụng tối đa những lợi ích mà cây neem mang lại, bạn cần biết cách sử dụng đúng cách và an toàn.

Các bộ phận của cây neem được sử dụng:

• Lá: Phần được sử dụng phổ biến nhất, có thể dùng tươi hoặc phơi khô.
• Vỏ: Chứa nhiều hoạt chất quý, thường được dùng để sắc nước uống.
• Quả: Có thể dùng để ép dầu hoặc sấy khô làm thuốc.

Các cách sử dụng cây sầu đâu phổ biến:

• Sắc nước uống: Chuẩn bị lá sầu đâu khô (khoảng 10 – 15g), rửa sạch, cho vào ấm đun sôi với khoảng 2 lít nước. Uống 2 – 3 lần/ngày, mỗi lần 1 cốc nhỏ.
• Đắp ngoài: Chuẩn bị lá sầu đâu tươi giã nát hoặc phơi khô rồi nghiền thành bột. Trộn bột lá sầu đâu với một ít nước sạch, đắp lên vùng da bị tổn thương.
• Tắm: Sử dụng lá sầu đâu tươi nấu sôi với nước, để nguội bớt rồi tắm.
• Làm thuốc xông: Lá sầu đâu đun sôi, dùng hơi nước để xông mũi, họng.

Xem thêm: Cây Dứa Dại Trong Y Học Cổ Truyền Thường Được Dùng Làm Gì?

Một số bài thuốc kinh nghiệm từ cây sầu đâu:

• Trị mụn: Sử dụng lá sầu đâu tươi giã nát, đắp lên vùng da bị mụn.
• Trị viêm da: Dùng nước sắc lá sầu đâu để tắm hoặc rửa vết thương.
• Giảm đau khớp: Lấy lá sầu đâu đắp lên vùng khớp bị đau.
• Trị giun sán: Dùng nước sắc lá sầu đâu uống.

Tác dụng phụ có thể gặp khi dùng cây sầu đâu

Cây sầu đâu là một loại thảo dược quý, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng cách hoặc quá liều, cây neem có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn. Chẳng hạn như:

Tiêu hóa

• Tiêu chảy: Do tác dụng kích thích nhuận tràng quá mức.
• Buồn nôn, ói mửa: Đặc biệt khi sử dụng quá liều hoặc người có dạ dày nhạy cảm.
• Rối loạn tiêu hóa: Trong nhiều trường hợp người bệnh có thể cảm thấy đầy bụng, khó tiêu.

Hệ thần kinh

• Chóng mặt, đau đầu: Do tác động của các chất hoạt tính trong sầu đâu lên hệ thần kinh.
• Mệt mỏi, suy nhược cơ thể: Sử dụng lâu dài hoặc quá liều có thể gây ra tình trạng này.

Làn da

• Ngứa, nổi mẩn đỏ: Do dị ứng với các thành phần trong sầu đâu.
• Viêm da tiếp xúc: Khi tiếp xúc trực tiếp với lá sầu đâu quá lâu.

Tâm thần

• Rối loạn giấc ngủ: Gây khó ngủ, ngủ không sâu giấc hoặc thậm chí là mất ngủ. 
• Lo âu, căng thẳng: Do tác động lên hệ thần kinh.

Các tác dụng phụ nghiêm trọng (ít gặp hơn) khi dùng sầu đâu chữa bệnh:

• Suy thận: Sử dụng quá liều hoặc kéo dài có thể gây tổn thương thận.
• Rối loạn đông máu: Ảnh hưởng đến khả năng đông máu của cơ thể.
• Giảm bạch cầu: Làm giảm khả năng miễn dịch của cơ thể.
• Rối loạn nội tiết: Ảnh hưởng đến hoạt động của các hormone.

Một số câu hỏi liên quan

Dưới đây là một số câu hỏi liên quan đến cây sầu đâu mà bạn nên tìm hiểu thêm. 

Cây sầu đâu có mấy loại?

Cây sầu đâu là một loại cây đa dụng, được trồng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới. Tại Việt Nam, cây neem cũng rất phổ biến và được trồng với nhiều mục đích khác nhau. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng cây neem có nhiều loại khác nhau.

Dưới đây là một số loại cây sầu đâu phổ biến tại Việt Nam:

Sầu đâu bản địa

• Đặc điểm: Cây to, thân gỗ, cao từ 8 – 15m, lá kép lông chim, hoa mọc ở lá sầu đâu thành cụm, có màu trắng hoặc màu tím nhạt.
• Công dụng: Vỏ cây được dùng để trị giun đũa, giun kim.

Sầu đâu Ấn Độ

• Đặc điểm: Cây to, thân gỗ, có thể cao đến 20m, các nhánh xèo tạo thành tán rộng. Lá sầu đâu mọc xen kẽ với các lá chét chứa từ 8 – 19 lá và cho sản lượng gỗ chất lượng cao cùng kẹo cao su thương mại.   
• Công dụng: Được trồng để lấy gỗ, làm cảnh và sử dụng trong y học.

Sầu đâu rừng

• Đặc điểm: Cây nhỏ, thân yếu không thành gỗ, cao từ 1.6 – 2.5m. Lá cây xẻ lông chim không đều, có từ 4 cho tới 6 đôi lá chét. Hoa sầu đâu rừng nhỏ khác gốc và mọc thành chùm.   
• Công dụng: Thường được sử dụng làm thuốc Nam.

Lá sầu đâu có ăn được không?

Lá sầu đâu có thể ăn được, nhưng cần lưu ý một số điều:

• Vị đắng: Lá sầu đâu có vị rất đắng. Để giảm bớt vị đắng, người ta thường trần qua nước sôi hoặc nước cơm sôi trước khi ăn.
• Một số vùng miền: Ở một số vùng miền, đặc biệt là miền Tây Nam Bộ, lá sầu đâu được dùng để làm gỏi. Đây là một món ăn đặc sản với vị đắng đặc trưng.
• Không phải tất cả các loại sầu đâu đều ăn được: Có một số loại sầu đâu độc, không ăn được. Do đó, cần xác định rõ loại sầu đâu trước khi sử dụng.
• Tác dụng phụ: Mặc dù có nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng việc ăn lá sầu đâu quá nhiều hoặc người có cơ địa nhạy cảm có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn, tiêu chảy.

Lá sầu đâu trị bệnh gì?

Lá sầu đâu từ lâu đã được xem là một loại thảo dược quý giá, chứa nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe. Nhờ vào các đặc tính kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau,… lá sầu đâu được sử dụng để điều trị nhiều bệnh khác nhau.

Những bệnh mà lá sầu đâu có thể hỗ trợ điều trị:

• Bệnh ngoài da: Mụn nhọt, mụn trứng cá, eczema, vẩy nến, lở loét, vết thương, nấm da,…
• Bệnh đường ruột: Giun sán, viêm loét dạ dày, tá tràng,…
• Bệnh hô hấp: Ho, viêm họng vì có tác dụng kháng viêm, long đờm.
• Bệnh răng miệng: Sử dụng lá sầu đâu có thể chữa viêm lợi, sâu răng.
• Các bệnh khác: Sốt, cảm cúm, đau khớp, tiểu đường.

Cây sầu đâu có phải là cây xoan không?

Câu trả lời là không. Có sự nhầm lẫn này là do một số loại cây sầu đâu có tên gọi khác là xoan, nhưng chúng thuộc hai họ thực vật khác nhau và có những đặc điểm riêng biệt. Theo đó, ở miền Nam, người ta thường gọi cây sầu đâu là xoan, nhưng ở miền Bắc, xoan thường chỉ một loại cây khác có hoa tím và lá độc. Mặt khác, sầu đâu thường được sử dụng làm thuốc, trong khi xoan chủ yếu dùng để lấy gỗ.

Cây sầu đâu thực sự là một món quà từ thiên nhiên với nhiều lợi ích đáng kinh ngạc trong y học, nông nghiệp và chăm sóc cá nhân. Nhờ vào các thành phần hóa học đặc biệt, cây neem có khả năng chống lại nhiều loại bệnh tật và bảo vệ môi trường một cách hiệu quả. Việc hiểu và áp dụng các công dụng của cây neem không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững.