Cây Xạ Đen: Đặc Điểm, Các Loại Và Cách Dùng Hiệu Quả

Trong bối cảnh Y học hiện đại và truyền thống ngày càng giao thoa, cây xạ đen nổi lên như một giải pháp hữu hiệu hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý phức tạp. Sự đa dạng trong công dụng của loại thảo dược này đã thu hút sự quan tâm từ các nhà khoa học và chuyên gia y tế. Chi tiết về đặc điểm, phân loại, cách dùng và lưu ý khi sử dụng dược liệu sẽ được chúng tôi đề cập đầy đủ trong bài viết dưới đây. 

Tìm hiểu chung

Để tìm hiểu về cây xạ đen, các bạn cần nắm được những thông tin cơ bản dưới đây. 

Cây xạ đen là cây gì?

Cây xạ đen hay còn gọi là đồng triều, bách giải, bạch vạn hoa, cây dây gối, cây ung thư. Đây là loài thực vật dây leo, thân gỗ thuộc họ Celastraceae và được George Bentham miêu tả khoa học đầu tiên năm 1851.

Tham khảo: Nhân Trần – Công Dụng Và Những Lưu Ý Khi Sử Dụng

Cây xạ đen mọc ở nhiều nơi trên đất nước ta, đặc biệt là ở các tỉnh phía Bắc như Hòa Bình, Ninh Bình, Thanh Hóa. Cây thường mọc ở rừng núi, nhưng cũng có thể được trồng ở vườn nhà. Các bộ phận được dùng để làm thuốc gồm thân, cành, lá, quả.

Cây được thu hoạch quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất để thu hoạch là vào mùa thu hoặc mùa xuân khi lá và thân cây có chứa nhiều dược chất nhất. Phần lá, thân cây được phơi khô để pha trà hoặc làm thuốc sắc.

• Tên khoa học: Celastrus hindsii.
• Bộ (ordo): Celastrales.
• Chi (genus): Celastrus.
• Giới (regnum): Plantae.
• Họ (familia): Celastraceae.
• Loài (species): C. hindsii.

Đặc điểm tự nhiên

Cây xạ đen có những đặc điểm tự nhiên sau đây:

• Thân cây: Cây dây leo thân gỗ, có thể dài tới 10m, thân có màu nâu sẫm, có nhiều đốt và có lông tơ. Vỏ cây dây gối có màu nâu xám, nứt dọc theo chiều dài thân cây.
• Lá: Hình bầu dục, nhọn ở đầu và thon dài ở gốc, dài khoảng 5 – 12cm, rộng 2 – 5cm. Mép lá có răng cưa, mặt trên lá có màu xanh đậm, mặt dưới lá có màu xanh nhạt. Gân lá cây dây gối nổi rõ ở mặt dưới lá.
• Hoa: Hoa mọc thành chùm ở nách lá hoặc ngọn cây, màu trắng, gồm 5 cánh và có mùi thơm nhẹ. 
• Quả: Hình bầu dục, dài khoảng 1cm, có màu xanh khi còn non và chuyển sang màu vàng cam khi chín. Quả có 3 múi, mỗi múi chứa một hạt.

Đọc ngay: Đặc điểm tự nhiên của cây mật gấu

Cây xạ đen có mấy loại?

Cây xạ đen có 3 loại phổ biến:

• Xạ đen châu Âu (Celastrus hindsii Benth): Đây là loại xạ đen được nghiên cứu và sử dụng phổ biến nhất hiện nay. Loại xạ đen này có thân, cành, lá màu xanh đậm, khi phơi khô có mùi thơm đặc trưng. Xạ đen châu Âu có nhiều hoạt chất có tác dụng tốt cho sức khỏe như flavonoid, saponin, polysaccharide, alkaloid, vitamin, khoáng chất… Xạ đen châu Âu được sử dụng để hỗ trợ điều trị ung thư, tăng cường sức đề kháng, giải độc cơ thể, hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, hạ mỡ máu, lợi tiểu, hạ huyết áp, hỗ trợ điều trị bệnh gout, làm đẹp da…
• Xạ đen Hòa Bình (Ehretia asperula Zoll.et Mort.): Loại xạ đen này có thân, cành, lá màu xanh nhạt, khi phơi khô có mùi thơm nhẹ. Xạ đen Hòa Bình có ít hoạt chất hơn xạ đen châu Âu, nhưng vẫn có tác dụng tốt cho sức khỏe như thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, tim mạch…
• Xạ vàng: Loại xạ đen này còn được gọi là cây chùm rụm hoặc cây dót. Xạ vàng có thân, cành, lá màu vàng, khi phơi khô có mùi thơm hắc. Xạ vàng có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, tim mạch, tiêu hóa… Tuy nhiên, xạ vàng ít được sử dụng hơn xạ đen châu Âu và xạ đen Hòa Bình vì có vị đắng và có thể gây ra một số tác dụng phụ như tiêu chảy, buồn nôn.

Tác dụng của cây xạ đen

Theo Y học cổ truyền cũng như trong ứng dụng Y học hiện đại, cây xạ đen thường được sử dụng để mang đến những công dụng như sau:

• Hỗ trợ điều trị ung thư: Cây dây gối có chứa các hợp chất được cho là giúp tiêu diệt tế bào ung thư và tăng cường hệ miễn dịch. Một số nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng cây xạ đen có hiệu quả trong việc hỗ trợ điều trị một số loại ung thư như ung thư phổi, ung thư gan, ung thư vú,… Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận hiệu quả và cơ chế tác dụng của cây dây gối trong điều trị ung thư.
• Bảo vệ gan: Mang đến tác dụng bảo vệ gan khỏi tổn thương do độc tố và rượu gây ra. Đồng thời hỗ trợ chống oxy hóa, giúp giải độc gan, hạ men gan và phục hồi chức năng gan.
• Cải thiện chức năng thận: Cải thiện chức năng thận và giảm nguy cơ mắc bệnh thận. Một số nghiên cứu cho thấy cây dây gối có tác dụng lợi tiểu, giúp đào thải độc tố ra khỏi cơ thể qua đường nước tiểu, từ đó giúp cải thiện chức năng thận.

Tìm hiểu thêm: Tác dụng của cây mã đề với sức khỏe

• Giảm huyết áp: Hạ huyết áp, làm giãn mạch máu, giúp lưu thông máu tốt hơn, từ đó giúp giảm huyết áp hiệu quả.
• Tăng cường sức khỏe tim mạch: Cải thiện sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc bệnh tim. Một số nghiên cứu cho thấy cây xạ đen có tác dụng giảm cholesterol xấu (LDL), tăng cholesterol tốt (HDL), giúp ngăn ngừa hình thành mảng bám trong lòng mạch, từ đó giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Giảm mỡ máu: Cây xạ đen có thể giúp giảm mỡ máu, đặc biệt là cholesterol xấu (LDL).
• Tăng cường hệ miễn dịch: Cây dây gối có chứa các hoạt chất giúp tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.
• Giảm đau, kháng viêm: Làm  giảm đau, kháng viêm, giúp cải thiện các triệu chứng của một số bệnh như viêm khớp, gout,…
• An thần, giải tỏa căng thẳng: An thần, giúp giải tỏa căng thẳng, lo âu, mất ngủ.

Đối tượng nên sử dụng cây xạ đen

Cây xạ đen được biết đến với nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe, đặc biệt là hỗ trợ điều trị ung thư và tăng cường sức đề kháng. Do đó, cây dây gối phù hợp với nhiều đối tượng như:

• Người bị ung thư.
• Trường hợp có sức đề kháng kém, hay ốm vặt.
• Mắc các bệnh về gan.
• Bị cao huyết áp.
• Bị mỡ máu cao.
• Người bị gout.
• Đối tượng muốn làm đẹp da.
• Người cao tuổi.

Cách sử dụng cây xạ đen

Cây xạ đen có thể được sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau, tùy thuộc vào mục đích sử dụng như điều trị y học dân gian, làm thuốc hoặc làm mỹ phẩm. Dưới đây là các cách thông thường để sử dụng cây dây gối:

Đọc thêm: Cách sử dụng cây lược vàng

• Sử dụng lá tươi: Lá của cây xạ đen có thể được sử dụng tươi hoặc làm thành thuốc hãm để uống. Phần lá có thể được ép lấy nước hoặc nấu thành nước sắc và uống trực tiếp.
• Sử dụng phần trên của cây: Phần trên của cây dây gối, bao gồm cả hoa và lá, có thể được sấy khô và nghiền thành bột. Bột này có thể dùng để làm thuốc hoặc làm gia vị trong các món ăn.
• Đắp lên da: Lá xạ đen cũng có thể được đắp trực tiếp lên vùng da bị viêm, nổi mẩn hoặc có vấn đề về da để làm dịu và giảm tình trạng viêm.
• Làm thành mỹ phẩm tự nhiên: Chiết xuất từ cây xạ đen có thể được sử dụng làm thành phần trong các sản phẩm mỹ phẩm tự nhiên như kem dưỡng da, sữa rửa mặt hoặc mặt nạ dưỡng da.
• Thực phẩm bổ sung: Cây dây gối có thể được sử dụng như một loại thực phẩm bổ sung trong chế độ ăn uống hàng ngày, bằng cách nấu cháo, làm nước ép hoặc trộn vào các món salad.

Các bài thuốc từ cây xạ đen

Cây dây gối là một loại thảo dược quý có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến từ cây dây gối:

Thanh nhiệt, lợi tiểu, thông kinh

Nguyên liệu:

• Xạ đen khô: 15g.
• Kim ngân hoa: 12g.

Cách làm:

• Cho xạ đen và kim ngân hoa vào ấm, đổ nước sôi vào hãm trong 10 – 15 phút.
• Lọc lấy nước và uống xạ đen khi còn ấm.
• Có thể uống hàng ngày thay nước lọc để tăng khả năng thanh nhiệt, lợi tiểu và thông kinh. 

Tăng cường đề kháng, giảm căng thẳng

Nguyên liệu:

• Xạ đen: 15g.
• Nấm linh chi: 15g.
• Giảo cổ lam: 15g.

Cách làm:

• Cho tất cả 3 nguyên liệu vào ấm, đổ nước sôi vào hãm trong 20 – 30 phút.
• Chắt lấy nước thuốc ra bát, uống ngay khi còn ấm.
• Để đạt hiệu quả giảm căng thẳng, tăng cường sức đề kháng tốt, bạn có thể uống nước thuốc hàng ngày thay nước lọc.

Hỗ trợ điều trị các bệnh về gan

Nguyên liệu:

• Xạ đen khô: 50g.
• Mật nhân: 10g.
• Cà gai leo: 30g.

Cách làm:

• Cho xạ đen, mật nhân và cà gai leo vào nồi, đổ 2 lít nước vào sắc còn 1 lít.
• Lọc lấy nước và uống ấm.
• Uống mỗi ngày 1 thang.

Chữa mất ngủ, kém ăn, hỗ trợ mắc các bệnh mạn tính

Nguyên liệu:

• Xạ đen: 15g.
• Sâm bố chính: 10g.

Cách làm:

• Cho xạ đen và sâm bố chính vào nồi, đổ 2 lít nước vào sắc còn 1 lít.
• Lọc lấy nước và uống ấm.
• Uống mỗi ngày 1 thang.

Xem ngay: Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây lạc tiên an toàn, hiệu quả

Chữa suy nhược thần kinh, rối loạn tiền đình

Nguyên liệu:

• Xạ đen: 15g.
• Xuyến chi: 20g.
• Cúc hoa: 10g.

Cách làm:

• Cho xạ đen, xuyến chi và cúc hoa vào nồi, đổ 2 lít nước vào sắc còn 1 lít.
• Lọc lấy nước và uống ấm.
• Uống mỗi ngày 1 thang.

Tác dụng phụ khi sử dụng cây xạ đen

Nếu sử dụng không đúng cách, cây xạ đen có thể gây ra một số tác dụng phụ như sau:

• Hoa mắt, chóng mặt, tụt huyết áp: Cây xạ đen có tác dụng hạ huyết áp nhẹ. Do đó, nếu sử dụng quá liều hoặc sử dụng khi đang đói, cây dây gối có thể gây ra hoa mắt, chóng mặt, tụt huyết áp, đặc biệt là ở những người có huyết áp thấp.
• Đầy bụng, đi ngoài: Đầy bụng, đi ngoài, đặc biệt là khi sử dụng ở liều cao hoặc sử dụng khi đang đói.
• Buồn ngủ, ngủ gà ngủ gật: Nếu sử dụng xạ đen vào ban ngày có thể gây ra buồn ngủ, ngủ gà ngủ gật, ảnh hưởng đến công việc và sinh hoạt.
• Tương tác với thuốc: Thuốc hạ huyết áp, thuốc chống đông máu, thuốc hóa trị liệu. Do đó, cần thận trọng khi sử dụng cây dây gối cho những người đang sử dụng các loại thuốc này.
• Ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch: Có báo cáo cho thấy rằng cây xạ đen có thể ảnh hưởng đến huyết áp hoặc nhịp tim, đặc biệt là khi sử dụng trong liều lượng lớn.
• Một số tác dụng phụ khác: Mẩn ngứa, dị ứng, buồn nôn, nôn mửa, tác động tiêu chức tới chức năng gan và thận. 

Một số lưu ý khi sử dụng cây xạ đen

Việc sử dụng cây xạ đen sẽ mang đến hiệu quả cải thiện bệnh lý tốt và an toàn nếu bạn nắm được một số lưu ý sau: 

• Mua cây xạ đen ở những cơ sở uy tín, đảm bảo chất lượng.
• Cần lưu ý không sử dụng cây dây gối cho phụ nữ có thai và cho con bú, trẻ em dưới 3 tuổi, người có huyết áp thấp, người suy nhược cơ thể.
• Nên sử dụng cây dây gối với liều lượng vừa phải, khoảng 10 – 20g mỗi ngày. Có thể sử dụng cây dây gối dưới dạng sắc uống, pha trà hoặc ngâm rượu.
• Nên sử dụng cây xạ đen sau bữa ăn để tránh gây kích ứng dạ dày. Uống nhiều nước khi sử dụng cây dây gối để giúp cơ thể đào thải độc tố.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây xạ đen để chữa bệnh, đặc biệt là những người đang sử dụng các loại thuốc khác.
• Cây xạ đen không phải là thuốc chữa bách bệnh. Khi dùng cần kết hợp với chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý để đạt được hiệu quả tốt nhất.
• Theo dõi sức khỏe khi sử dụng cây dây gối và ngừng sử dụng nếu gặp bất kỳ vấn đề gì.

Một số câu hỏi liên quan

Bên cạnh những vấn đề đã được đề cập bên trên, để hiểu hơn về dược liệu này, các bạn có thể tham khảo thêm một số câu hỏi sau đây. 

Cây xạ đen mọc ở đâu?

Như đã đề cập trước đó, cây xạ đen thường mọc ở các khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt là ở Đông Nam Á. Tại Việt Nam, cây dây gối được tìm thấy chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Hòa Bình, Sơn La, Phú Thọ và Ninh Bình. Những nơi này có điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu thích hợp cho sự phát triển của cây dây gối. Ngoài ra, cây xạ đen cũng mọc ở một số nước khác như Trung Quốc và Lào.

Tác dụng của cây xạ đen với bà bầu là gì?

Cây xạ đen được biết đến với nhiều tác dụng dược liệu. Tuy nhiên, khi nói về tác dụng của cây xạ đen đối với bà bầu, cần phải thận trọng và có sự tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa. Bởi hiện tại, không có nhiều nghiên cứu khoa học cụ thể và đủ mạnh để khẳng định tác dụng cũng như độ an toàn của cây dây gối đối với phụ nữ mang thai.

Mua cây xạ đen ở đâu?

Bạn có thể mua cây xạ đen ở nhiều nơi khác nhau, bao gồm cửa hàng bán thuốc Bắc, vườn dược liệu hoặc trên các sàn thương mại điện tử lớn, uy tín. Được biết, giá bán cây xạ đen trên thị trường hiện nay thường được tính dựa trên dạng bào chế. Cụ thể như sau:

• Cây xạ đen tươi: Mức giá dao động từ 20.000 đến 50.000 đồng/kg.
• Cây xạ đen khô: Giá dao động khoảng từ 30.000 đến 70.000 đồng/kg.
• Thuốc sắc cây xạ đen: Giá dao động từ 30.000 đến 100.000 đồng/túi.
• Cao cây xạ đen: Đang được bán với giá dao động từ 500.000 đến 1.000.000 đồng/hộp.
• Viên nang cây xạ đen: Giá dao động từ 200.000 đến 500.000 đồng/hộp.

Qua những nghiên cứu và thực tiễn sử dụng, cây xạ đen đã chứng minh được giá trị vượt trội của mình trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe. Việc khai thác và sử dụng cây dây gối một cách hợp lý không chỉ mang lại hiệu quả cao mà còn đảm bảo an toàn cho người dùng. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa lợi ích của cây dây gối, bạn vẫn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia để tránh những tác dụng phụ không mong muốn.