Cây Rẻ Quạt: Đặc Điểm, Tác Dụng Tiêu Đờm, Kháng Khuẩn

Cây rẻ quạt là một dược liệu quý giá trong Y học cổ truyền, nổi bật với nhiều công dụng chữa bệnh đáng chú ý. Với đặc điểm sinh học độc đáo và thành phần hoạt chất phong phú, rẻ quạt đã được sử dụng từ lâu để điều trị các bệnh lý như viêm họng, ho, viêm phế quản và nhiều vấn đề sức khỏe khác. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cây rẻ quạt, từ đặc điểm tự nhiên, công dụng dược lý, đến các bài thuốc kinh nghiệm và lưu ý quan trọng khi sử dụng.

Tổng quan về cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt (Belamcanda chinensis DC), còn được gọi là xạ can, lưỡi đồng, là một loài cây thuộc họ Diên vĩ (Iridaceae), có nguồn gốc từ Trung Quốc và Nhật Bản. Cây xạ can được du nhập vào Việt Nam từ lâu đời và được trồng phổ biến ở nhiều nơi.

Đọc ngay: Cây Dạ Cẩm – Dược Liệu Chữa Đau Dạ Dày Hiệu Quả

Đặc điểm tự nhiên

Đặc điểm tự nhiên của cây rẻ quạt

• Thân: Thân mọc thẳng, có nhiều đốt, màu xanh lục và có thể cao tới 1 mét.
• Lá: Lá mọc thẳng đứng, hình mác nhọn, xếp thành hai hàng xòe ra như rẻ quạt, màu xanh lục. Lá cây có thể dài tới 50cm và rộng tới 2cm.
• Hoa: Hoa mọc ở ngọn cành, màu vàng cam, có 6 cánh với đường kính khoảng 5cm.
• Quả: Quả hình nang, màu nâu, chứa nhiều hạt. Quả cây có thể dài tới 3cm và rộng tới 2cm.

Thành phần hoạt chất của cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt chứa nhiều hoạt chất có tác dụng dược lý quý, bao gồm:

• Iridoid: Là nhóm hợp chất có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, hạ đường huyết, hạ huyết áp,…
• Glucozit: Đây là nhóm hợp chất có tác dụng lợi tiểu, nhuận tràng,…
• Teccoridin: Được biết đến là một loại flavonoid có tác dụng chống ung thư, chống vi khuẩn,…
• Tinh dầu: Sát khuẩn, giảm đau,…

Tác dụng của cây rẻ quạt

Cây xạ can được sử dụng trong Y học dân gian để điều trị nhiều bệnh khác nhau, bao gồm:

Hệ hô hấp

• Viêm họng: Cây xạ can có tác dụng sát khuẩn, giảm viêm, giúp giảm đau họng, sưng tấy và khó nuốt.
• Ho: Cây xạ can có tác dụng long đờm, giảm ho, giúp cải thiện tình trạng ho khan, ho có đờm.
• Viêm phế quản: Có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giúp giảm triệu chứng viêm phế quản như ho, khó thở, đau tức ngực.

Hệ tiêu hóa

• Viêm loét dạ dày tá tràng: Giúp trung hòa axit dạ dày, làm se vết loét, giúp vết loét nhanh lành.
• Tiêu chảy: Sát khuẩn, tiêu đàm, giúp cầm tiêu chảy.
• Đau bụng: Giảm đau, co thắt cơ trơn, giúp giảm đau bụng do co thắt dạ dày, ruột.

Tìm hiểu thêm: Cây Cỏ Xước – Thảo Dược Chữa Bệnh Xương Khớp

Hệ tiết niệu

• Sỏi thận: Lợi tiểu, giúp đào thải sỏi thận.
• Viêm đường tiết niệu: Sát khuẩn, chống viêm, giúp giảm triệu chứng viêm đường tiết niệu như tiểu rắt, tiểu buốt, tiểu rắt.

Da liễu

• Mụn nhọt: Cây xạ can có tác dụng sát khuẩn, giảm viêm, giúp giảm tình trạng mụn nhọt.
• Lở loét: Với tác dụng sát khuẩn, làm se da, cây xạ can giúp vết lở loét nhanh lành.
• Nấm da: Kháng nấm, giúp điều trị các bệnh nấm da như nấm chân, nấm bẹn, nấm tay.

Hệ thống miễn dịch

• Tăng cường hệ miễn dịch: Chống oxy hóa, giúp tăng cường hệ miễn dịch, phòng ngừa bệnh tật.
• Giảm nguy cơ ung thư: Chống ung thư, giúp ngăn ngừa sự phát triển của tế bào ung thư.

Ngoài ra, cây rẻ quạt còn có một số tác dụng khác như:

• Hạ huyết áp: Cây xạ can còn được biết đến với tác dụng hạ huyết áp, giúp điều trị bệnh cao huyết áp.
• Giảm đau nhức: Có thể dùng cây xạ can để làm giảm đau nhức cơ khớp, đau đầu, đau mỏi.
• Giải độc cơ thể: Trong một vài trường hợp, cây xạ can còn có hiệu quả trong việc giải độc gan, thanh lọc cơ thể.

Đừng bỏ lỡ: Cây Cỏ Máu Có Tác Dụng Gì? Cách Sử Dụng Trong Chữa Bệnh

Nên sử dụng cây rẻ quạt tươi hay khô?

Cả cây rẻ quạt tươi và khô đều có thể sử dụng để làm thuốc. Tuy nhiên, tùy thuộc vào mục đích sử dụng và điều kiện bảo quản mà việc lựa chọn sử dụng cây xạ can tươi hay khô sẽ có những ưu và nhược điểm riêng.

Cây rẻ quạt tươi

Ưu điểm:

• Giữ được hàm lượng dưỡng chất cao nhất, đặc biệt là các vitamin và khoáng chất.
• Xạ can tươi có tác dụng sát khuẩn mạnh hơn so với cây khô.
• Dễ dàng tìm kiếm và sử dụng.

Nhược điểm:

• Xạ can tươi khó bảo quản, dễ bị hư hỏng nếu không được bảo quản đúng cách.
• Chỉ có thể sử dụng cây xạ can trong một thời gian ngắn.
• Có thể chứa nhiều vi khuẩn, nấm mốc nếu không được rửa sạch kỹ.

Cây rẻ quạt khô

Ưu điểm:

• Xạ can khô dễ dàng bảo quản, có thể sử dụng trong thời gian dài.
• Xạ can ở dạng khô sẽ giảm nguy cơ nhiễm vi khuẩn, nấm mốc.
• Dễ dàng vận chuyển, sử dụng.

Tìm hiểu ngay: Tác dụng củabồ công anh với hệ tiêu hóa

Nhược điểm:

• Hàm lượng dưỡng chất có thể bị giảm đi trong quá trình phơi sấy.
• Tác dụng sát khuẩn có thể yếu hơn so với cây tươi.
• Cần phải phơi sấy đúng cách để đảm bảo chất lượng.

Tùy thuộc vào mục đích sử dụng và điều kiện bảo quản mà bạn có thể lựa chọn sử dụng cây xạ can tươi hoặc khô. Nếu bạn muốn sử dụng cây xạ can để điều trị các bệnh cấp tính như viêm họng, ho, tiêu chảy,… thì nên sử dụng cây tươi để đảm bảo hiệu quả tốt nhất.

Tuy nhiên, trường hợp muốn sử dụng cây xạ can để phòng ngừa bệnh tật hoặc sử dụng lâu dài thì nên sử dụng cây khô để tiện lợi và dễ dàng bảo quản.

Các bài thuốc kinh nghiệm từ cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt được sử dụng trong Y học cổ truyền với nhiều bài thuốc dân gian để chữa trị các bệnh khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc kinh nghiệm từ cây xạ can:

Chữa viêm họng, viêm amidan

Nguyên liệu: Rễ cây xạ can(10 – 15g).

Cách làm:

• Rửa sạch rễ cây xạ can, cắt thành đoạn nhỏ.
• Đun sôi với khoảng 500ml nước cho đến khi nước xạ can còn lại khoảng 200ml.
• Lọc bỏ bã, uống nước sắc xạ can 2 – 3 lần mỗi ngày.

Tham khảo: Công dụng của lá sen khô trong việc điều trị mất ngủ

Chữa ho, viêm phế quản

Nguyên liệu:

• Rễ cây xạ can (15g).
• Cát cánh (10g).
• Cam thảo (5g).

Cách làm:

• Rửa sạch tất cả các nguyên liệu, cắt nhỏ nếu cần.
• Đun sôi với khoảng 600ml nước cho đến khi nước xạ can còn lại khoảng 200ml.
• Lọc bỏ bã, ngày uống nước sắc xạ can 2 lần.

Giảm đau và hạ sốt

Nguyên liệu:

• Rễ cây xạ can (20g).
• Đinh hương (5g).

Cách làm:

• Rửa sạch rễ cây xạ can và đinh hương.
• Đun sôi với 500ml nước cho đến khi nước sắc xạ can còn lại khoảng 200ml.
• Uống nước sắc xạ can khi còn ấm, 2 – 3 lần mỗi ngày.

Chữa viêm da, mụn nhọt

Nguyên liệu: Rễ cây xạ can (50g).

Cách làm:

• Rửa sạch rễ cây xạ can, sau đó giã nát hoặc nghiền thành bột.
• Đắp bã xạ can lên vùng da bị viêm, mụn nhọt.

Tăng cường sức đề kháng

Nguyên liệu:

• Rễ cây xạ can(15g).
• Nhân sâm (5g).
• Cát cánh (10g).

Cách làm:

• Rửa sạch tất cả các nguyên liệu và có thể tiến hành cắt nhỏ nếu cần.
• Đun sôi với 600ml nước cho đến khi nước thuốc xạ can còn khoảng 200ml thì tắt bếp.
• Bỏ bã, lấy phần nước, uống nước sắc xạ can 1 – 2 lần mỗi ngày.

Chữa bệnh về gan

Nguyên liệu:

• Rễ cây rẻ quạt (20g).
• Đan sâm (10g).

Cách làm:

• Rửa sạch rễ cây xạ can và đan sâm.
• Đun sôi với khoảng 500ml nước cho đến khi phần nước thuốc xạ can còn lại khoảng 200ml.
• Chắt lấy nước xạ can uống 2 lần mỗi ngày.

Lưu ý khi sử dụng cây rẻ quạt

Khi dùng cây xạ can, để đảm bảo an toàn các bạn cần lưu ý những điều sau: 

• Một số tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng cây xạ can như buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, dị ứng da.
• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây xạ can vì chưa có đủ nghiên cứu về độ an toàn của cây đối với phụ nữ mang thai và cho con bú.
• Thử dùng một lượng nhỏ cây xạ can trước khi sử dụng rộng rãi để kiểm tra xem có bị dị ứng hay không.
• Cây xạ can chống chỉ định cho người có các bệnh lý như suy thận, suy gan, xuất huyết tiêu hóa.

Tóm lại, cây rẻ quạt là một loại cây thuốc quý với nhiều công dụng hữu ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, cần lưu ý một số điều khi sử dụng cây xạ can để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng cây xạ can nếu bạn đang mang thai, cho con bú, có cơ địa dị ứng, đang sử dụng thuốc hoặc có các bệnh lý nền.