Cây Địa Hoàng (Cây Sinh Địa) Và Hiệu Quả Bổ Thận

Cây địa hoàng là một loại thảo dược quý giá trong Y học cổ truyền. Với nhiều thành phần hoạt tính sinh học, địa hoàng được biết đến với khả năng chữa trị nhiều bệnh lý và cải thiện sức khỏe tổng thể. Từ bổ thận, dưỡng âm, đến giải độc và chống viêm, sinh địa đã chứng minh vai trò quan trọng của mình trong các bài thuốc cổ truyền và hiện đại. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về dược liệu này, bao gồm các thành phần hóa học, tác dụng y học và cách sử dụng hiệu quả.

Tìm hiểu chung

Trước khi đi vào tìm hiểu về các bài thuốc chữa bệnh từ cây địa hoàng, các bạn cần nắm được một số thông tin về loại dược liệu này như sau: 

Cây địa hoàng là cây gì?

Cây địa hoàng hay còn gọi là sinh địa là một loại cây dược liệu quý hiếm, được sử dụng rộng rãi trong Y học cổ truyền để điều trị nhiều bệnh khác nhau. Cây sinh địa có tên khoa học là Rehmannia glutinosa, thuộc họ Hoa mõm chó (Scrophulariaceae).

• Tên khoa học: Rehmannia Glutinosa (Gaertn) Libosch.ex Steud.
• Chi: Địa hoàng.
• Họ: Cỏ chổi (Orobanchaceae).
• Các tên gọi khác: Địa hoàng, nguyên sinh địa, thục địa, sinh địa, sinh địa hoàng,…

Click xem ngay: Cây Sầu Đâu Và Tác Dụng Trị Bệnh Ngoài Da, Bệnh Tiêu Hoá

Đặc điểm thực vật

Các đặc điểm của vị thuốc sinh địa như sau:

• Thân: Cây thân thảo, sống lâu năm, cao khoảng 40 – 50cm.
• Lá: Lá đơn, mọc đối, hình bầu dục hoặc hình mác, mép lá có răng cưa.
• Hoa: Hoa màu tím nhạt, mọc thành cụm ở đầu cành.
• Rễ: Phần rễ củ là bộ phận dùng làm thuốc, có hình trụ dài, màu nâu đen bên ngoài, bên trong màu vàng.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Cây địa hoàng có nguồn gốc từ vùng ôn đới ấm của Trung Quốc. Tại Việt Nam, cây được trồng nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Bắc Giang, Bắc Ninh, Cao Bằng, Phú Thọ, Vĩnh Phúc,… Những vùng có khí hậu mát mẻ, đất tơi xốp là điều kiện lý tưởng để cây sinh trưởng và phát triển.

Thu hoạch

Thông thường, cây sinh địa được thu hoạch sau 2 – 3 năm trồng. Thời điểm thu hoạch sinh địa tốt nhất là vào mùa thu hoặc đầu mùa đông, khi cây đã ra hết hoa và lá, củ đã tích lũy đủ chất dinh dưỡng.

Cách thu hoạch

• Cây sinh địa được đào lên, loại bỏ đất cát bám xung quanh.
• Chọn những củ to, mập, vỏ ngoài màu vàng nâu, thịt bên trong màu vàng nhạt.
• Rửa sạch củ sinh địa, cắt bỏ rễ con và phần thân.

Đừng bỏ lỡ: Cây Phèn Đen Và Công Dụng Chữa Bệnh Ngoài Da

Phân loại

• Địa hoàng: Củ chìm trong nước.
• Nhân hoàng: Củ vừa nổi vừa chìm.
• Thiên hoàng: Củ nổi trên mặt nước và chỉ có địa hoàng mới được sử dụng làm thuốc.

Chế biến

Sau khi thu hoạch, củ địa hoàng tươi sẽ được chế biến thành các dạng khác nhau để bảo quản và sử dụng:

Sinh địa

• Củ tươi được rửa sạch, thái lát mỏng, phơi hoặc sấy khô.
• Sinh địa có tính hàn, thường được dùng để thanh nhiệt, lương huyết.

Thục địa

• Củ tươi được hấp cách thủy hoặc nấu với rượu, sau đó phơi khô.
• Thục địa có tính ấm, bổ thận âm, dưỡng huyết.

Quy trình chế biến thục địa

• Ngâm rượu: Củ địa hoàng tươi được ngâm trong rượu gạo khoảng 2 – 3 ngày.
• Hấp: Sau khi ngâm, củ địa hoàng được đem đi hấp cách thủy trong khoảng 6 – 8 tiếng.
• Phơi khô: Củ địa hoàng sau khi hấp được đem ra phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.
• Bảo quản: Sản phẩm cuối cùng được bảo quản trong túi kín, nơi khô ráo, thoáng mát.

Tìm hiểu ngay: Lợi Ích Chữa Bệnh Của Cây Ô Rô Trong Y Học Cổ Truyền

Thành phần hóa học

Thành phần hóa học phong phú của cây chính là yếu tố quyết định đến các tác dụng dược lý quý giá của nó.

• Iridoid: Đây là nhóm hợp chất chính quyết định đến tác dụng dược lý của địa hoàng. Các iridoid điển hình có thể kể đến như catalpol, rehmaglutin, rehmanniosid,… Chúng có tác dụng bổ thận âm, dưỡng huyết, kháng viêm, chống oxy hóa.
• Đường: Địa hoàng chứa nhiều loại đường như glucose, galactose, fructose, sucrose,… Các loại đường này đóng vai trò cung cấp năng lượng và làm tăng độ ngọt cho cây.
• Axit amin: Rễ địa hoàng tươi chứa khoảng 20 loại axit amin, trong đó arginin là phổ biến nhất. Sau khi chế biến, số lượng axit amin giảm còn khoảng 15 loại, với alanin là chủ yếu. Axit amin đóng vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp protein và các hoạt động sinh lý của cơ thể.
• Nguyên tố vi lượng: Địa hoàng chứa nhiều nguyên tố vi lượng như Cu, Zn, Fe, Mn,… Các nguyên tố này tham gia vào nhiều quá trình chuyển hóa trong cơ thể.

Tác dụng của cây địa hoàng

Nhờ vào thành phần hóa học phong phú, địa hoàng mang lại nhiều tác dụng hữu ích cho sức khỏe, chẳng hạn như:

• Bổ thận âm, dưỡng huyết: Đây là tác dụng nổi bật nhất của địa hoàng. Nó giúp nuôi dưỡng thận âm, tăng cường chức năng thận, cải thiện các triệu chứng như mệt mỏi, đau lưng mỏi gối, hoa mắt chóng mặt, di tinh mộng tinh.
• Làm mát máu, giải nhiệt: Địa hoàng có tính hàn, giúp làm mát máu, giải nhiệt cơ thể, thường được dùng để điều trị các chứng sốt cao, nóng trong người, mụn nhọt.
• Chữa ho, hen suyễn: Sinh địa có tác dụng nhuận phế, giảm ho, làm dịu cổ họng, thường được kết hợp với các vị thuốc khác để điều trị ho lâu ngày, hen suyễn.
• Bổ huyết: Địa hoàng giúp bổ huyết, tăng cường tuần hoàn máu, rất tốt cho những người bị thiếu máu, da xanh xao.

Xem thêm: Cách Sử Dụng Cây Nở Ngày Đất Trong Y Học Và Đời Sống

Cách sử dụng cây địa hoàng

Địa hoàng là một vị thuốc quý trong Y học cổ truyền, được sử dụng rộng rãi để bồi bổ sức khỏe và điều trị nhiều bệnh khác nhau. Tuy nhiên, để sử dụng địa hoàng hiệu quả và an toàn, cần nắm rõ cách sử dụng đúng.

Sử dụng dưới dạng sinh địa và thục địa

• Sinh địa: Là rễ tươi hoặc rễ khô chưa qua chế biến. Sinh địa thường được nấu trong các bài thuốc thanh nhiệt, giải độc. Có thể sử dụng 9 – 15g sinh địa khô hoặc tươi mỗi ngày, sắc nước uống hoặc nấu cùng các loại thảo dược khác.
• Thục địa: Là rễ cây địa hoàng đã được chế biến qua các giai đoạn như nấu, tẩm rượu và phơi khô. Thục địa thường được dùng trong các bài thuốc bổ thận, dưỡng âm. Liều dùng phổ biến là 9 – 30g mỗi ngày, sắc nước uống hoặc nấu chung với các dược liệu khác.

Nấu nước uống

• Chuẩn bị: Dùng 9 – 15g sinh địa hoặc thục địa khô.
• Cách làm: Đun sôi với khoảng 500ml nước, nấu trong 30 – 45 phút. Sau đó, lọc lấy nước, uống 2 – 3 lần trong ngày.

Trà địa hoàng

• Chuẩn bị: Sinh địa hoặc thục địa khô, khoảng 5 – 10g.
• Cách làm: Cho địa hoàng vào ấm trà, đổ nước sôi vào và ủ trong 10 – 15 phút. Uống như trà hàng ngày.

Chế biến thành cao địa hoàng

• Chuẩn bị: Sinh địa tươi (500g), mật ong (100g).
• Cách làm: Sinh địa tươi rửa sạch, giã nát, ép lấy nước. Đun nước này cho đến khi đặc lại, thêm mật ong vào, khuấy đều. Cao này có thể dùng mỗi ngày 1 – 2 thìa cà phê, pha với nước ấm uống.

Sử dụng trong nấu ăn

• Thành phần: Thục địa (15g), gạo (50g).
• Cách làm: Thục địa sắc lấy nước, bỏ bã, dùng nước này nấu cháo với gạo. Ăn cháo địa hoàng vào buổi sáng hoặc tối để bổ thận, dưỡng âm.

Đọc thêm: Cây Dừa Cạn – Thảo Dược Dân Gian Có Công Dụng Chữa Bệnh Tiểu Đường

Một số bài thuốc có sử dụng cây địa hoàng

Dưới đây là một số bài thuốc có sử dụng vị thuốc sinh địa mà bạn có thể áp dụng để cải thiện bệnh lý. Chi tiết như sau: 

Bài thuốc bổ thận, dưỡng huyết, tăng cường sinh lực

• Chuẩn bị: Thục địa hoàng 12g, Nhân sâm 8g, Đương quy 12g, Sơn thù 8g.
• Cách dùng: Sắc cùng với 750ml nước và chia thành 2 lần uống/ngày.
• Công dụng: Bổ thận âm, tăng cường sinh lực, cải thiện tình trạng mệt mỏi, đau lưng mỏi gối.

Bài thuốc mát máu, giải nhiệt, trị mụn nhọt

• Chuẩn bị: Sinh địa 12g, Kim ngân hoa 10g, Huyền sâm 10g.
• Cách dùng: Mỗi ngày sắc uống với 500ml nước cho tới khi tình trạng bệnh được cải thiện. 
• Công dụng: Giảm nhiệt, giải độc, trị mụn nhọt, sưng tấy,..

Bài thuốc bổ huyết, chữa thiếu máu

• Chuẩn bị: Thục địa 12g, Đương quy 12g, Táo đỏ 5 quả.
• Cách dùng: Sau khi sơ chế các nguyên – dược liệu thì đem sắc uống ngày 2 lần.
• Công dụng: Bổ huyết, tăng cường tuần hoàn máu, cải thiện tình trạng da xanh xao, mệt mỏi.

Bài thuốc chữa ho, hen suyễn

• Chuẩn bị: Địa hoàng 12g, Mạch môn đông 12g, Tang diệp 8g.
• Cách dùng: Mang 3 nguyên – dược liệu rửa sạch rồi sắc uống ngày 2 lần cùng 500ml nước.
• Công dụng: Nhuận phế, giảm ho, làm dịu cổ họng.

Lưu ý khi sử dụng cây địa hoàng 

Khi sử dụng cây địa hoàng làm vị thuốc, cần lưu ý các điểm sau để đảm bảo an toàn và hiệu quả:

• Liều lượng tốt nhất cho cây địa hoàng là từ 10 đến 20g mỗi ngày. Tuy nhiên, tùy thuộc vào từng bài thuốc cụ thể, liều lượng có thể được điều chỉnh tăng hoặc giảm.
• Một số tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng cây sinh địa bao gồm tiêu chảy, đau bụng, chóng mặt và hồi hộp. Nếu bạn gặp phải bất kỳ triệu chứng nào trong số này, cần ngừng sử dụng ngay lập tức và tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Trong quá trình điều trị, không nên sử dụng cây địa hoàng cùng với lai phục tử, vì có thể gây phản tác dụng hoặc làm gia tăng các tác dụng phụ không mong muốn.
• Cây sinh địa không phù hợp cho những người có triệu chứng kém ăn, bụng đầy trướng, tỳ hư hoặc đi ngoài phân lỏng. Những người này nên tránh sử dụng địa hoàng để tránh làm trầm trọng thêm các triệu chứng.

Cây địa hoàng không chỉ là một dược liệu quý trong Y học cổ truyền mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe đáng kể. Việc hiểu rõ về cây sinh địa, từ các thành phần hóa học đến cách sử dụng và lưu ý khi dùng, giúp chúng ta tận dụng tối đa những công dụng của nó. Dù sử dụng dưới dạng sinh địa hay thục địa, việc áp dụng đúng cách sẽ mang lại hiệu quả cao và an toàn cho người dùng. Hãy khám phá và ứng dụng cây sinh địa trong cuộc sống để nâng cao sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật.